Boek: Autist Erik Jan Harmens maakt je deelgenoot van zijn ‘hersenhel’

[Admin]

Verfijnd en subtiel zijn de gedichten van Erik Jan Harmens niet. Dat kunnen ze ook niet zijn, het zijn verscheurende hartenkreten van een autist die hetzelfde voelt als iedere sterveling, maar dan heviger.

In zijn jongste dichtbundel de man die blauw werd schrijft Erik Jan Harmens over zijn autisme, en niet zo’n beetje ook. Hij gooit zijn lezer ermee dood, zorgt ervoor dat die, net als de schrijver, na een tijdje naar adem hapt. Na een stuk of vijftig van die ongefilterde gedichten gelezen te hebben, dacht ik: zou er nog iets anders komen, een minder autistisch soort lyriek? Maar nee: Harmens raast door.

En dat is precies de kracht van deze bundel, dat het niet aflaat, dat je deelgenoot wordt van zijn hersenhel, die hij ergens ook, cynisch, zijn businessmodel noemt.

Op het omslag worden een paar regels uit deze autopsychografische autisme-orkaan geciteerd: ‘ik wil omhelsd worden/ maar: kortstondig/ en: aangekondigd’. Dat is het natuurlijk precies, de autist zoekt liefde, maar kan er ook bijna niet tegen. Harmens laat het er niet bij, hij herhaalt de gedachte van de hunkering naar warmte en begrip in een groot aantal gedichten maar steeds zit zijn ‘beperking’ hem dwars, van buiten is hij ‘hard als teak’.

Fak-dit-fak-dat-litanie
Verfijnd en subtiel zijn deze gedichten niet, kunnen ze ook niet zijn, het zijn verscheurende hartenkreten en lamentaties; vooral in de tweede afdeling verwordt het allemaal tot een fak-dit-fak-dat-litanie. Gek genoeg heeft het, in z’n tragiek, ook wel iets komisch, zoals wanneer in de derde afdeling de dichter door een interviewer gevraagd wordt ‘heeft dat fervente fak-gebruik eigenlijk een functie’.

Wie denkt dat de geest van een autist ondoordringbaar is heeft het mis, ik herkende vrijwel alle door Harmens opgeroepen emoties en aandoeningen: niet aangeraakt willen worden, zaken niet begrijpen, de wens dat alles letterlijk bedoeld wordt, het hyperbewustzijn, het naar lucht snakken in gesprekken, de obsessies.

De gediagnosticeerde autist, proef ik uit Harmens gedichten, is niet heel iemand anders dan de gewone sterveling, maar iemand die hetzelfde maar dan veel heviger, soms ondraaglijk voelt.

Ook wel eens fijn
Harmens’ gesteldheid levert monomane, zeer directe, ongefilterde gedichten op, ook wel eens fijn in het indirecte medium dat ­poëzie heet. Het is de tentoonstelling van een gekwelde ziel die er geen doekjes om windt.

Hulp lijkt niet mogelijk, en voor zijn poëzie misschien ook niet wenselijk, voor dit voortdurend op tilt slaande hoofd, misschien een pil, of wat kalmerende woorden maar ‘ík moet de pijn die ik voel in een cijfer uitdrukken/ maar in de hand van elke hulpverlener sist een fakking granaat’.

je praat onaangepast
alsof je plast, het klatert

het komt en komt, oneindig de straal
waarin je niets afzonderlijks kunt onderscheiden

zoals realiteit niet van droom
zoek ik naar woorden in je woordenstroom

ik zou alles wat binnenkomt willen filteren
maar wat heb je niet nodig, wat wel

waaraan zal ik me vastklampen
als aan stukken wrakhout na scheepsrampen
alles lijkt van belang

ook dingen waar mensen van zeggen:
dat is niet belangrijk

want ik wil dan weten
wat die onbelangrijkheid beduidt

een vraag die zolang het antwoord uitblijft
naar een donkere vochtige kelder ruikt

dus leg uit

Rob Schouten, Trouw