Afwijzing is een pijnlijke ervaring die iedereen wel eens meemaakt. Het kan gaan om afwijzing door een vriend, familielid of romantische partner. Voor sommige mensen is de angst voor afwijzing echter zo sterk dat het hun dagelijks leven beïnvloedt. Dit fenomeen staat bekend als afwijzingsgevoeligheid. Mensen met een hoge afwijzingsgevoeligheid ervaren negatieve sociale signalen veel intenser en kunnen zelfs goedaardige opmerkingen of gedrag als afwijzing interpreteren.
Wat is afwijzingsgevoeligheid?
Afwijzingsgevoeligheid is een eigenschap waarbij iemand extreem gevoelig is voor tekenen van afwijzing. Deze mensen kunnen bijvoorbeeld een partner die een sms niet direct beantwoordt, interpreteren als een teken van afwijzing. Ze negeren vaak logischere verklaringen en geruststellingen van anderen. Dit gedrag kan anderen wegduwen, waardoor een self-fulfilling prophecy ontstaat.
Fysiologische en psychologische aspecten
Gevoeligheid voor afwijzing is niet alleen een mentale kwestie; het heeft ook fysiologische aspecten. Mensen met een hoge afwijzingsgevoeligheid kunnen fysieke reacties vertonen zoals een verhoogde hartslag en vecht-of-vluchtreacties. Hersenscans tonen aan dat afwijzingsgevoelige personen verhoogde activiteit vertonen in hersengebieden die betrokken zijn bij bloeddruk, besluitvorming en emoties wanneer ze afkeurende gezichtsuitdrukkingen zien.
Impact op relaties
Afwijzingsgevoeligheid kan een grote invloed hebben op relaties. Personen die zich voortdurend afgewezen voelen, kunnen elke interactie met hun partner nauwkeurig analyseren en wantrouwen. Dit negatieve denken kan leiden tot een vicieuze cirkel, waardoor de tevredenheid in de relatie afneemt. Voorbeelden van dergelijk gedrag zijn het continu vragen om bevestiging en het interpreteren van neutrale opmerkingen als kritiek.
Afwijzingsgevoeligheid versus hoogsensitiviteit
Hoewel afwijzingsgevoeligheid en hoogsensitiviteit overlappen, zijn ze niet hetzelfde. Hoogsensitieve personen (HSP’s) ervaren emoties en lichamelijke sensaties mogelijk dieper. Dit betekent echter niet dat ze automatisch afwijzingsgevoelig zijn. HSP’s kunnen interacties persoonlijk opvatten en overdenken, maar afwijzingsgevoeligheid gaat vaak gepaard met een intense angst voor afwijzing die niet per se aanwezig is bij HSP’s.
Oorzaken van afwijzingsgevoeligheid
De exacte oorzaken van afwijzingsgevoeligheid zijn onbekend, maar jeugdervaringen spelen een belangrijke rol. Kinderen die zich afgewezen voelen door ouders of verzorgers kunnen later in het leven een verhoogde gevoeligheid ontwikkelen. Genetische factoren kunnen ook bijdragen. Mensen met een hoge afwijzingsgevoeligheid hebben vaak een zwak gevoel van eigen identiteit, wat hun kwetsbaarheid vergroot.
Afwijzingsgevoelige dysforie (RSD)
Afwijzingsgevoelige dysforie (RSD) is een term die vaak wordt gebruikt in de ADHD-gemeenschap om bijzonder hoge niveaus van afwijzingsgevoeligheid te beschrijven. Mensen met RSD ervaren extreme moedeloosheid en angst bij waargenomen afwijzing. Deze gevoelens kunnen leiden tot paniek en grote angst. Hoewel RSD niet officieel erkend wordt in de DSM, krijgt het steeds meer aandacht, vooral bij volwassenen met ADHD.
Behandelingsopties voor afwijzingsgevoeligheid
Er zijn verschillende manieren om afwijzingsgevoeligheid te behandelen. Therapie kan helpen bij het identificeren van negatieve denkpatronen en het ontwikkelen van strategieën om ermee om te gaan. Mindfulness kan ook effectief zijn bij het verminderen van de impact van afwijzing. Relatietherapie kan nuttig zijn om negatieve cycli te doorbreken die veroorzaakt worden door afwijzingsgevoeligheid. Het behandelen van gelijktijdige psychische aandoeningen zoals ADHD en depressie kan ook verlichting bieden.
Verbanden met borderline-persoonlijkheidsstoornis
Afwijzingsgevoeligheid vertoont overeenkomsten met kenmerken van borderline-persoonlijkheidsstoornis (BPS). Beide groepen ervaren intense emoties en hebben moeite met emotieregulatie. Personen met BPS kunnen overdreven reageren op waargenomen afwijzing en hebben vaak emotieregulatie nodig om hiermee om te gaan.
Neuroticisme en afwijzing
Mensen met een hoog neuroticisme hebben de neiging om voortdurend te piekeren over hun interacties en deze als negatief te interpreteren. Ze kunnen goedaardige opmerkingen zien als afwijzing en zichzelf de schuld geven, wat leidt tot negatieve zelfpraat en een verlaagd gevoel van eigenwaarde.
Neuroticisme is een van de vijf belangrijkste persoonlijkheidstrekken in de psychologie, ook wel bekend als de Big Five. Deze vijf persoonlijkheidstrekken zijn:
- Extraversie
- Altruïsme
- Consciëntieusheid
- Openheid voor ervaringen
- Neuroticisme
Neuroticisme verwijst naar de neiging om negatieve emoties zoals angst, verdriet, irritatie en schuldgevoelens intens en frequent te ervaren. Personen die hoog scoren op neuroticisme hebben vaak moeite om met stress om te gaan en ervaren vaker stemmingswisselingen en emotionele instabiliteit.
Afwijzingsgevoeligheid en stalkers
Mensen die hun eigenwaarde sterk verbinden aan een romantische relatie zijn extra gevoelig voor afwijzing na een breuk. Wanneer zij slecht omgaan met een breuk, kunnen ze intense obsessies over hun ex-partners ontwikkelen, wat kan leiden tot stalkgedrag. Deze individuen ervaren vaak een gevoel van verlies dat moeilijk te verwerken is.
Herkenningspunten voor afwijzingsgevoeligheid
Er zijn bepaalde kenmerken die kunnen helpen bij het identificeren van iemand met hoge afwijzingsgevoeligheid:
- Hoge gevoeligheid voor mogelijke afwijzing.
- Te hoge eisen aan zichzelf.
- Gevoeligheid voor schuldgevoelens of schaamte.
- Zelfisolatie om afwijzing te voorkomen.
- Agressief of boos gedrag tegenover vermeende afwijzers.
- Fysieke ongemakken bij ‘er niet bij horen’ of verkeerd begrepen worden.
- Zelfwaardering die sterk afhankelijk is van wat anderen denken.
- Frequent en intens herkauwen na een interactie.
Conclusie
Afwijzingsgevoeligheid is een complexe eigenschap die zowel fysiologische als psychologische aspecten heeft. Het kan grote invloed hebben op relaties en het dagelijks leven. Hoewel het een uitdaging kan zijn om hiermee om te gaan, zijn er verschillende strategieën en behandelingsopties beschikbaar. Het is belangrijk om bewust te zijn van deze gevoeligheid en hulp te zoeken indien nodig.
