Wie denkt aan een behandelplan voor kinderen met ADHD, denkt waarschijnlijk aan medicijnen, gedragstherapie of misschien oudertraining. Maar muziektherapie? Dat klinkt misschien eerder als een leuke hobby dan als serieuze therapie. Toch komt muziek steeds vaker in beeld als mogelijke hulp bij psychische en neurologische problemen, zoals autisme, depressie en nu dus ook ADHD.
Hoewel medicatie vaak effectief is, is er ook behoefte aan aanvullende of alternatieve behandelingen, zeker voor wie bijwerkingen ervaart of geen baat heeft bij pillen alleen.
Muziek doet iets met mensen. Dat weten we allemaal, maar neurowetenschappers weten het inmiddels ook: muziek activeert het beloningssysteem in ons brein, het helpt bij emotieregulatie en kan zelfs invloed hebben op aandacht en motoriek. Geen wonder dat onderzoekers benieuwd zijn of muziektherapie iets kan betekenen voor kinderen met ADHD.
Een recent systematisch review met meta-analyse onderzocht precies dat: helpt muziektherapie echt? En zo ja, op welke vlakken? In dit artikel nemen we je mee door de opzet, resultaten en betekenis van het onderzoek.
Wat onderzocht deze studie precies?
Het onderzoek is een systematische review en meta-analyse. Dat betekent dat de auteurs niet zelf een nieuw experiment hebben gedaan, maar eerdere studies kritisch hebben samengevoegd en geanalyseerd. Zo krijg je meer overzicht en kun je zien of er een patroon te vinden is.
De onderzoekers zochten in verschillende internationale databanken naar studies over muziektherapie bij kinderen en jongeren met ADHD. Ze vonden in totaal 5.464 artikelen, maar na strenge selectiecriteria bleven er uiteindelijk slechts drie over die geschikt waren voor een gezamenlijke analyse. Streng? Ja, maar terecht. Alleen studies met een controlegroep, een duidelijke ADHD-diagnose en een concrete muziektherapie-interventie werden meegenomen.
Alle drie de studies vergeleken kinderen met ADHD die muziektherapie kregen met kinderen met ADHD die dit (nog) niet kregen. Daarbij werd vooral gekeken naar veranderingen in hyperactiviteit en impulsiviteit. Helaas keken de studies amper naar concentratieproblemen, terwijl dat juist een belangrijk symptoom is van ADHD.
De totale groep deelnemers bestond uit 148 kinderen, waarvan 79 muziektherapie kregen en 69 in de controlegroep zaten. De leeftijden varieerden van peuters tot pubers.
Drummen, luisteren of improviseren? De therapieën in de praktijk
Muziektherapie is méér dan gewoon een liedje luisteren of lekker meezingen. Het is een vorm van therapie waarbij een geschoolde muziektherapeut muziek inzet om een therapeutisch doel te bereiken—zoals beter kunnen omgaan met boosheid, beter leren focussen, of meer rust vinden in je lijf.
In de onderzochte studies werden verschillende muziektherapie-vormen gebruikt:
- Actieve therapie, waarbij kinderen zelf muziek maakten, bijvoorbeeld met trommels, percussie of zang.
- Receptieve therapie, waarbij kinderen vooral luisterden naar muziek, vaak gecombineerd met ontspanning of reflectie.
- Improvisatie, waarbij kinderen vrij mochten experimenteren met instrumenten of samen liedjes verzonnen.
- Instructieve therapie, waarin duidelijke opdrachten en herhaling centraal stonden, zoals het volgen van een ritme of naspelen van een melodie.
Een van de studies combineerde muziektherapie zelfs met cognitieve gedragstherapie (CGT), waardoor er ook werd gewerkt aan sociale vaardigheden zoals oogcontact maken, beurt nemen of het volgen van instructies. De sessies duurden meestal 30 tot 45 minuten en vonden één tot twee keer per week plaats, over een periode van acht tot zestien weken.
Wat levert het op?
De drie studies lieten allemaal enig effect zien van muziektherapie op hyperactiviteit en impulsiviteit. Vooral de kinderen die gestructureerde muziektherapie kregen—dus met duidelijke instructies en ritmische activiteiten—leek er baat bij te hebben. Ze waren rustiger in de klas, konden zich iets beter beheersen en hadden minder uitbarstingen. De kinderen die vrije improvisatie deden, lieten wat minder duidelijke verbeteringen zien.
In de studie waarin muziektherapie werd gecombineerd met CGT zagen onderzoekers bovendien verbeteringen in sociale vaardigheden en leerprestaties. Ouders en leerkrachten rapporteerden dat de kinderen minder snel afgeleid waren, beter meewerkten en zich prettiger gedroegen in groepen.
Toch moeten we voorzichtig zijn. In totaal ging het om slechts drie studies met relatief kleine groepen kinderen. Bovendien was er veel variatie in opzet, duur en invulling van de therapie. De statistische analyse liet een ‘trend richting verbetering’ zien, maar deze was niet significant: de p-waarde was 0,08 (net niet onder de gebruikelijke grens van 0,05). Er was ook veel variatie tussen de studies (92% heterogeniteit), wat de betrouwbaarheid vermindert.
Muziek en het brein: Waarom zou dit kunnen werken?
Waarom zou muziek überhaupt invloed hebben op ADHD-symptomen? Daarvoor moeten we kijken naar het brein. Muziek activeert het beloningssysteem, met name de nucleus accumbens, de ventrale tegmentale regio en andere gebieden die dopamine vrijmaken. En dopamine is precies de neurotransmitter die bij ADHD vaak onvoldoende beschikbaar is. Medicatie als Ritalin of Concerta werkt ook via het dopaminesysteem.
Daarnaast stimuleert muziek hersengebieden die betrokken zijn bij motoriek, aandacht, timing en emotionele verwerking—allemaal functies die bij ADHD vaak niet optimaal verlopen. Kinderen met ADHD blijken bijvoorbeeld moeite te hebben met het houden van een ritme, het tellen van geluiden of het inschatten van tijd. Muziek zou deze functies kunnen trainen op een speelse en motiverende manier.
Er is ook onderzoek bij kinderen met autisme dat laat zien dat muziek de verbindingen in de hersenen versterkt, vooral op het gebied van communicatie en sociale interactie. Aangezien er overlap bestaat tussen autisme en ADHD, is het niet ondenkbaar dat muziek ook bij ADHD een soortgelijke rol speelt.
Kritiek en kanttekeningen
Hoewel het idee van muziek als therapie aantrekkelijk is, zijn er ook belangrijke kanttekeningen:
- De drie studies waren klein, met beperkte steekproeven.
- Er werd vooral gekeken naar hyperactiviteit en impulsiviteit, niet naar aandacht—terwijl dat minstens zo belangrijk is.
- Er was veel variatie in opzet: de gebruikte therapievormen, instrumenten, begeleiders en beoordelingsmethoden verschilden per studie.
- Er is (nog) geen onderzoek dat hersenactiviteit meet vóór en na muziektherapie bij ADHD-kinderen.
Kortom: de resultaten zijn veelbelovend, maar voorlopig nog geen harde wetenschap. We hebben grotere studies nodig met duidelijke opzet en betere meetmethoden.
Wordt muziektherapie hier gebruikt?
In Nederland en België is muziektherapie vooral bekend binnen de geestelijke gezondheidszorg, het speciaal onderwijs en de gehandicaptenzorg. Er zijn HBO-opleidingen tot muziektherapeut en ook binnen instellingen als GGZ-instellingen en revalidatiecentra wordt muziektherapie toegepast.
Bij ADHD wordt muziektherapie echter nog weinig structureel ingezet. In sommige scholen voor speciaal onderwijs of praktijken met een holistische benadering wordt het wel aangeboden. Vergoeding via de zorgverzekering is mogelijk, maar vaak alleen via aanvullende pakketten of als onderdeel van een bredere behandeling.
Er is groeiende belangstelling, mede doordat ouders en leerkrachten op zoek zijn naar alternatieven voor medicatie. En omdat muziektherapie geen bijwerkingen heeft (behalve misschien oorpijn bij valse noten), is het een relatief veilige aanvulling op bestaande zorg.
Samengevat
- Muziektherapie kan hyperactiviteit en impulsiviteit bij ADHD-kinderen verminderen.
- Vooral gestructureerde vormen van muziektherapie lijken effectiever dan vrije improvisatie.
- De hersengebieden die geactiveerd worden door muziek overlappen met die bij ADHD betrokken zijn.
- De effecten op aandacht zijn nog onvoldoende onderzocht.
- In Nederland en België is muziektherapie beschikbaar, maar nog geen standaardbehandeling bij ADHD.
Goes AO, Nardi AE, Quagliato LA. Outcomes of Music Therapy on Children and Adolescents with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: a Systematic Review and Meta-Analysis. Trends Psychiatry Psychother. 2025 Jul 18. doi: 10.47626/2237-6089-2024-1020. Epub ahead of print. PMID: 40680190.
