Neurotransmitters zijn chemische stoffen die signalen in de hersenen en het zenuwstelsel overbrengen. Twee belangrijke neurotransmitters, dopamine en norepinefrine, spelen een cruciale rol in onze emoties en gedragingen. Deze catecholamines hebben verschillende effecten op ons welzijn en functioneren, en kunnen ons geluk of verdriet beïnvloeden. Door de werking van deze neurotransmitters te begrijpen, kunnen we (enig) inzicht krijgen in de complexe wereld van onze hersenen.
De rol van dopamine
Dopamine is een neurotransmitter die een sleutelrol speelt in het beloningssysteem van de hersenen. Het wordt vaak geassocieerd met gevoelens van euforie, motivatie en plezier. Wanneer we iets doen dat ons gelukkig maakt, zoals sporten of een doel bereiken, komt er dopamine vrij in onze hersenen. Dit geeft ons een gevoel van voldoening en drijft ons om dit gedrag te herhalen.
Een goed voorbeeld hiervan is het gevoel van euforie dat ervaren wordt na een intensieve training. Sporters rapporteren vaak een “runner’s high,” een toestand van gelukzaligheid en energie die direct verband houdt met de afgifte van dopamine. Naast dit positieve effect speelt dopamine ook een rol in motorische controle en cognitieve functies.
De rol van norepinefrine
Norepinefrine, ook bekend als noradrenaline, is een neurotransmitter die betrokken is bij de vecht-of-vlucht-respons. Het wordt vrijgegeven in situaties van stress of opwinding en helpt ons lichaam voor te bereiden op actie. Norepinefrine verhoogt de hartslag, bloeddruk en het glucosegehalte in het bloed, waardoor we alert en klaar voor actie zijn.
Een klassiek voorbeeld van de werking van norepinefrine is het gevoel van spanning en opwinding tijdens een spannende situatie, zoals een achtbaanrit. Deze verhoogde arousal helpt ons sneller te reageren en verhoogt onze waakzaamheid. Norepinefrine is ook betrokken bij stemming en concentratie, en een onbalans kan bijdragen aan aandoeningen zoals depressie en angst.
Drugs en hun invloed op dopamine en norepinefrine
Drugs zoals amfetamine hebben een krachtige invloed op zowel dopamine als norepinefrine. Amfetamine induceert de vrijlating van deze neurotransmitters in de synaps en vertraagt hun heropname, wat resulteert in verhoogde alertheid, euforie en verminderde vermoeidheid. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten soldaten amfetamine om alert en gefocust te blijven, ondanks vermoeidheid en stress.
Een berucht voorbeeld is Adolf Hitler, die aan het einde van de oorlog extreem paranoïde gedrag vertoonde, mogelijk als gevolg van overmatig amfetaminegebruik. Overmatig en langdurig gebruik van amfetamine kan leiden tot een toestand die lijkt op paranoïde schizofrenie, met hallucinaties en wanen.
Paranoïde schizofrenie is een subtype van schizofrenie, een ernstige psychische stoornis die wordt gekenmerkt door verstoorde gedachten, emoties en gedrag. Bij paranoïde schizofrenie staan vooral wanen en hallucinaties centraal, vaak met een paranoïde inhoud.
Moderne varianten van amfetamine
Dankzij vooruitgang in de medicinale chemie zijn er sneller werkende en potentere versies van amfetamine ontwikkeld. Door amfetamine vetoplosbaarder te maken, wordt het sneller in de hersenen opgenomen, wat resulteert in een intensere euforie. Een bekend voorbeeld hiervan is ecstasy, een drug die zowel euforische als hallucinogene effecten heeft.
Ecstasy verhoogt niet alleen de niveaus van dopamine en norepinefrine, maar veroorzaakt ook een dramatische stijging van de lichaamstemperatuur. Bij een overdosis kan dit leiden tot hyperthermie, een gevaarlijk hoge lichaamstemperatuur die fataal kan zijn. Dit illustreert de risico’s van het manipuleren van neurotransmitter niveaus door drugsgebruik.
Andere psychoactieve stoffen
Mescaline, een stof die wordt geëxtraheerd uit de cactus Lophophora williamsii, lijkt qua structuur op dopamine en heeft amfetamine-achtige effecten. In lage doses produceert mescaline een gevoel van euforie, terwijl hogere doses hallucinaties kunnen veroorzaken. Mescaline wordt slecht gemetaboliseerd door het lichaam, wat betekent dat het grotendeels onveranderd wordt uitgescheiden in de urine en nog steeds psychoactief is.
In sommige culturen werd deze urine geconsumeerd om de psychoactieve ervaring te verlengen. Dit “recycling” ritueel benadrukt de culturele betekenis en de zorgvuldige beheersing van de ervaring.
Nootmuskaat bevat de psychoactieve stof myristicine, chemisch verwant aan mescaline. Myristicine kan bij consumptie in grote hoeveelheden euforische en hallucinogene effecten veroorzaken. Voor een merkbaar effect is echter een aanzienlijke hoeveelheid nodig, ongeveer 30 gram nootmuskaatpoeder, wat overeenkomt met een hele pot uit de supermarkt.
De effecten van myristicine variëren sterk, van geen enkele reactie tot intense hallucinaties die tot 48 uur kunnen aanhouden. Andere kruiden zoals saffraan, venkel, dille, kaneel en anijs bevatten ook psychoactieve stoffen, maar in veel lagere concentraties die normaal geen merkbare effecten veroorzaken bij gebruik in de keuken.
Cannabis en neurotransmitters
Cannabis, een veelgebruikte recreatieve en medicinale drug, heeft ook een aanzienlijke invloed op neurotransmitters in de hersenen. De belangrijkste psychoactieve component van cannabis is tetrahydrocannabinol (THC), die voornamelijk werkt op het endocannabinoïde systeem, maar ook invloed heeft op dopamine en norepinefrine.
Cannabisgebruik kan leiden tot verhoogde dopamineafgifte, wat euforie en ontspanning veroorzaakt. Dit verklaart waarom cannabis vaak wordt gebruikt voor recreatieve doeleinden. Aan de andere kant kan chronisch gebruik leiden tot veranderingen in de dopaminegevoeligheid, wat kan bijdragen aan psychotische symptomen bij kwetsbare individuen.
Daarnaast kan cannabis invloed hebben op norepinefrine, vooral in situaties van hoge stress of angst. Hoewel sommige mensen cannabis gebruiken om angst te verminderen, kan het paradoxaal genoeg ook angst verhogen, afhankelijk van de dosering en individuele gevoeligheid.
Dopamine en psychose
Een teveel aan dopamine in de hersenen kan leiden tot psychose, een mentale toestand gekenmerkt door een verlies van contact met de realiteit. Symptomen van psychose zijn onder andere hallucinaties, wanen en sterk ongeorganiseerd denken. Antipsychotische medicijnen werken door dopamine receptoren te blokkeren, waardoor de symptomen van psychose verminderen.
Een psychose is een ernstige mentale toestand waarin een persoon het contact met de werkelijkheid verliest. Het kan verschillende symptomen omvatten, zoals hallucinaties, wanen en verward denken. Mensen die een psychose ervaren, kunnen moeite hebben met het onderscheiden van wat echt is en wat niet.
Hoewel een wijziging in dopaminefuncties waarschijnlijk niet de enige oorzaak van psychose is, bieden deze medicijnen enige verlichting van de symptomen door de chemische balans in de hersenen te herstellen.
Wenk GL (2019) Your Brain on Food: How chemicals control your thoughts and feelings. 3rd Ed. Oxford University Press.
