Hikikomori is een Japans fenomeen waarbij mensen zich langdurig terugtrekken en geïsoleerd raken van de buitenwereld. Ze blijven vaak in hun ouderlijk huis, weigeren om naar werk of school te gaan en vermijden sociale contacten. Deze isolatie kan maanden tot jaren duren. De term werd in 1998 geïntroduceerd door de Japanse psychiater Saito Tamaki in zijn boek Hikikomori: Adolescence Without End. “Hiki” betekent terugtrekken, en “komori” betekent opgesloten zijn. Hoewel het vooral in Japan voorkomt, zijn er vergelijkbare gevallen in andere landen, zoals het Westen, waar men spreekt van een “failure to launch”.
Hoe herken je Hikikomori?
Hikikomori wordt gekenmerkt door extreme sociale terugtrekking. Mensen met hikikomori vermijden persoonlijke interacties en verlaten hun kamer of huis nauwelijks. Het is geen officiële psychische stoornis, zoals depressie of angststoornissen, maar kan wel met die symptomen gepaard gaan. De persoon blijft soms wel in contact via internet of sociale media. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, zijn mensen met hikikomori niet per se introvert of verlegen. De symptomen kunnen variëren, maar in de kern gaat het om het vermijden van direct menselijk contact en het isoleren van de fysieke wereld.
Oorzaken van Hikikomori
De oorzaken van hikikomori kunnen divers zijn. Veel mensen die zich terugtrekken, ervaren druk vanuit hun omgeving, zoals hoge academische verwachtingen of sociale eisen. Het kan ook voortkomen uit angst voor mislukking of faalangst. Daarnaast kunnen disfunctionele gezinsdynamieken, zoals een traumatische jeugd, een rol spelen. In veel gevallen lijkt een negatieve ervaring of een trauma uit de kindertijd een aanleiding te zijn. De specifieke culturele en sociale druk die in Japan voorkomt, zoals prestatiedruk, maakt jongeren extra kwetsbaar voor hikikomori, maar ook buiten Japan zijn vergelijkbare gevallen te vinden.
Gerelateerde stoornissen
Hikikomori staat niet op zichzelf en kan samengaan met andere psychische stoornissen. Zo komt sociale angst vaak voor bij mensen die lijden aan hikikomori. Ook wordt er een verband gezien met de autismespectrumstoornis en stemmingsstoornissen. Sommige individuen vertonen kenmerken van ontwijkende persoonlijkheidsstoornis. De hikikomori-ontwikkeling kent verschillende fases, waaronder de zogenaamde “pre-hikikomori” fase, waarbij een persoon zich gedurende drie maanden begint terug te trekken. Naarmate de isolatie langer aanhoudt, komt de persoon in de late fase van hikikomori terecht, waar fysieke isolatie totaal is en digitale interacties mogelijk de enige vorm van contact worden.
Hikikomori wereldwijd
Hoewel hikikomori voornamelijk geassocieerd wordt met Japan, zijn er wereldwijd jongeren die in een vergelijkbare situatie verkeren. Het concept van “NEET” (Not in Employment, Education, or Training), dat in de jaren ’90 in het Verenigd Koninkrijk ontstond, is bijvoorbeeld een vergelijkbare term. Ook in andere delen van de wereld, zoals Europa en Noord-Amerika, komen gevallen van sociale terugtrekking voor. De coronapandemie heeft in sommige gevallen de isolatie verergerd, waardoor de duur van sociale terugtrekking bij deze mensen is verlengd.
De rol van technologie
Technologie speelt vaak een grote rol in het leven van mensen met hikikomori. Mannen zijn doorgaans meer betrokken bij gamen, terwijl vrouwen vaker op sociale media zitten. Hoewel technologie op zichzelf niet de oorzaak is van hikikomori, kan het wel bijdragen aan het probleem. Het biedt een ontsnapping aan de buitenwereld en maakt het mogelijk om contacten digitaal te onderhouden zonder de fysieke wereld te betreden. Dit kan het risico vergroten dat iemand zich verder terugtrekt en de isolatie langduriger wordt.
Hoe kan je helpen?
Het herkennen van hikikomori is de eerste stap in het bieden van hulp. Het is belangrijk om de signalen vroeg te herkennen, vooral bij jongeren die zich langdurig terugtrekken. Ouders en familieleden kunnen helpen door niet te veel druk te leggen op academische prestaties of sociale successen, en het kind de ruimte te geven om zich op zijn of haar eigen tempo te ontwikkelen. Een open gesprek aangaan zonder oordelen kan helpen om het probleem aan het licht te brengen. Het is van groot belang om snel professionele hulp te zoeken wanneer er signalen zijn van sociale isolatie.
Behandeling
Therapie is een effectief middel om mensen met hikikomori te helpen. Dit kan in verschillende vormen, zoals individuele therapie, groepstherapie of familietherapie. Wanneer iemand niet in staat is om actief deel te nemen aan therapie, kan er in sommige gevallen zelfs begonnen worden zonder dat de persoon verbaal deelneemt, om zo de eerste stap naar herstel te zetten. Vroege interventie is van groot belang om te voorkomen dat het gedrag gewoonte wordt. Het raadplegen van een psycholoog of psychiater is belangrijk om te bepalen of er een onderliggende psychische stoornis aanwezig is en om de juiste behandeling in te zetten.
