Het hikikomori-syndroom

Hikikomori, een term die oorspronkelijk uit Japan komt, combineert de woorden “hiki” (terugtrekken) en “komori” (binnen zijn), en duidt op mensen die zich terugtrekken uit de samenleving. Dit fenomeen wordt als een cultureel syndroom beschouwd en is uitvoerig bestudeerd in Japan, maar verspreidt zich nu wereldwijd. De groei van sociale media en het toenemende probleem van eenzaamheid verergeren deze situatie.

Volgens een onderzoek uit 2023 gepubliceerd in Clinical Child and Family Psychological Review, wordt hikikomori beïnvloed door verschillende factoren, waaronder:

• Psychiatrische aandoeningen
• Onaangepaste persoonlijkheidstrekken
• Negatieve gezinsdynamiek en schadelijk ouderschap
• Negatieve ervaringen met leeftijdsgenoten
• Maatschappelijke druk
• Excessief gebruik van internet en digitale media

Kenmerkend voor hikikomori is een aanhoudende weigering om het huis te verlaten gedurende meer dan zes maanden, desinteresse in de meeste activiteiten, het stoppen met school of werk, en afhankelijkheid van het gezin zonder plannen voor zelfstandigheid. Uit een Japanse kabinetsenquête van 2022 blijkt dat er ongeveer 1,46 miljoen kluizenaars in Japan zijn in de leeftijdscategorie van 15 tot 64 jaar. Ook een enquête uit 2019 toonde aan dat 613.000 Japanse volwassenen tussen de 40 en 64 jaar in deze categorie vallen, bekend als “volwassen hikikomori.”

Waarom mensen hikikomori worden

Uit onderzoek blijkt dat hikikomori voornamelijk geassocieerd wordt met interpersoonlijke relaties en dat deze mensen ook suïcidale risicofactoren vertonen. Deelnemers beschreven gevoelens van hopeloosheid en incompetentie in een uitdagende wereld, vaak getraumatiseerd door eerdere ervaringen en met reserves tegenover toekomstige uitdagingen in de echte wereld. Relatievermoeidheid is een andere reden voor mensen om zich terug te trekken uit de samenleving, vanwege negatieve ervaringen thuis, op school of op het werk. Sommigen gaven aan dat eenzaamheid voor hen minder pijnlijk is dan omgaan met andere mensen.

Het onderzoek benadrukt dat veel hikikomori lijden aan een scala van psychische problemen, waaronder depressie, angststoornissen, en elementen van paranoia. De isolatie waarin hikikomori zichzelf plaatsen, kan deze problemen verergeren, wat leidt tot een vicieuze cirkel van terugtrekking en psychische klachten. Het is essentieel om deze onderliggende psychische aandoeningen aan te pakken bij het ontwikkelen van behandelplannen.

Hoe hikikomori weer in de samenleving te integreren

Er is hoop voor hikikomori die niet volledig weerstand bieden tegen behandeling. Velen zoeken hulp, hoewel ze misschien onzeker zijn over hoe toegang te krijgen tot de benodigde ondersteuning. Hier zijn acht manieren waarop hikikomori geleidelijk en met zorg kunnen beginnen hun huis te verlaten:

1. Familiale ondersteuning: Ouders kunnen hun aanpak veranderen door van berispen over te gaan naar geduldig aanmoedigen tot gesprekken en acties. Familie therapie kan helpen om communicatievaardigheden te verbeteren en verwachtingen bij te stellen.
2. Kleine stappen zetten: Beginnen met kleine activiteiten zoals een paar keer per dag de kamer verlaten, vroeg in de ochtend wandelen wanneer er niemand is, of een nabijgelegen winkel bezoeken.
3. Mentale gezondheidsondersteuning: Online en offline gemeenschappen bieden waardevolle steun. Therapeuten spelen een cruciale rol door niet alleen te helpen bij het aanpakken van hun uitdagingen, maar ook door meelevende begeleiding te bieden.
4. Gespecialiseerde therapie: Cognitieve gedragstherapie en andere vormen van psychotherapie zijn effectief gebleken in het adresseren van de angst en depressie die vaak ten grondslag liggen aan hikikomori. Therapie kan individueel of in groepsverband worden aangeboden, afhankelijk van de specifieke behoeften en comfortniveaus van de patiënt.
5. Sociale vaardigheidstraining: Het opbouwen van sociale vaardigheden is cruciaal voor hikikomori, die vaak moeite hebben met basale interacties. Training kan helpen bij het opbouwen van vertrouwen en het verminderen van de angst voor sociale situaties.
6. Ondersteunende programma’s: Programma’s die sociale interactie in veilige en gecontroleerde omgevingen bevorderen, kunnen helpen bij het geleidelijk herintroduceren van hikikomori in de samenleving. Dit kan variëren van online forums tot kleinschalige bijeenkomsten.
7. Beroepsgerichte begeleiding: Het aanbieden van carrièrebegeleiding en vaardigheidstraining kan hikikomori helpen zich voor te bereiden op de arbeidsmarkt. Dit helpt niet alleen bij het opbouwen van zelfvertrouwen, maar biedt ook praktische stappen richting zelfstandigheid.
8. Regelmatige evaluatie en aanpassing: De behandelplannen moeten regelmatig worden beoordeeld en aangepast aan de voortgang van de individuele hikikomori. Dit zorgt voor een gepersonaliseerde aanpak die rekening houdt met de veranderende behoeften en omstandigheden van de patiënt.

Autisme en hikikomori

Studies suggereren dat individuen met autisme een hoger risico lopen om hikikomori te worden, vooral als ze geen adequate steun en begrip krijgen vanuit hun omgeving. De uitdagingen in sociale interactie, die kenmerkend zijn voor autisme, kunnen bijdragen aan de neiging om zich terug te trekken uit de samenleving, wat een centraal kenmerk is van hikikomori.

• Overlap in symptomen: Zowel personen met ASS als hikikomori vertonen vermijdingsgedrag en voorkeur voor isolatie, hoewel de oorzaken en contexten kunnen verschillen. Autisme wordt gekenmerkt door aanhoudende tekorten in communicatie en sociale interactie over meerdere contexten, wat kan leiden tot sociale terugtrekking.
• Behoefte aan zorg: Effectieve interventies voor hikikomori met ASS vereisen een begrip van zowel de autistische symptomen als de unieke manifestaties van hikikomori. Dit kan betekenen dat er aangepaste behandelplannen nodig zijn die rekening houden met beide aspecten.
• Preventie en vroege interventie: Voor mensen met ASS kan vroege interventie die sociale vaardigheden en communicatie bevordert, helpen om de ontwikkeling van hikikomori te voorkomen. Scholen en ouders spelen hierbij een cruciale rol.
• Culturele factoren: De prevalentie en manifestatie van hikikomori bij individuen met ASS kunnen ook cultureel bepaald zijn. In Japan, waar hikikomori voor het eerst werd geïdentificeerd, zijn er specifieke sociale verwachtingen en druk die kunnen bijdragen aan het ontstaan van hikikomori bij personen met autisme.

Het is belangrijk om te benadrukken dat, hoewel er enige overlap bestaat tussen hikikomori en ASS, ze duidelijk onderscheidende aandoeningen zijn met verschillende behoeften en benaderingen in termen van behandeling en ondersteuning.

Tot slot

Het is duidelijk dat hikikomori een multifactorieel probleem is dat een multidisciplinaire aanpak vereist. De in de publicatie beschreven strategieën bieden een raamwerk voor professionals en gezinsleden om effectief in te grijpen en ondersteuning te bieden. Door de nadruk te leggen op zowel de psychologische als de sociale aspecten van hikikomori, kan er een omgeving worden gecreëerd waarin deze individuen niet alleen overleven, maar ook kunnen gedijen.

Orsolini L, Longo G, Bellagamba S, Kato TA, Volpe U. Predominant affective temperaments in depressive patients with severe social withdrawal. Ann Gen Psychiatry. 2024 Mar 19;23(1):12. doi: 10.1186/s12991-024-00496-z. PMID: 38504352; PMCID: PMC10949599.

https://link.springer.com/article/10.1007/s10567-023-00425-8