Paracetamol is een van de meest gebruikte pijnstillers ter wereld. Bij hoofdpijn, spierpijn of koorts grijpen veel mensen automatisch naar dit middel. Artsen beschouwen het als een van de veiligste opties. Toch groeit de bezorgdheid over mogelijke langetermijneffecten, vooral bij gebruik tijdens de zwangerschap.
Recent onderzoek suggereert dat blootstelling aan paracetamol in de baarmoeder de ontwikkeling van het brein zou kunnen beïnvloeden. Sommige studies brengen het in verband met een verhoogd risico op neurodivergente aandoeningen zoals autisme en ADHD. Maar hoe sterk is dit bewijs eigenlijk? En moeten zwangere vrouwen zich zorgen maken?
Wat zegt de wetenschap?
Om te begrijpen of paracetamol echt schadelijk is voor de hersenontwikkeling, is er een groot aantal preklinische studies uitgevoerd. Dit betekent dat er voornamelijk onderzoek is gedaan op dieren, zoals ratten en muizen, waarbij gekeken werd naar gedragsveranderingen en hersenontwikkeling na blootstelling aan paracetamol.
Deze studies gebruikten een ‘weight-of-evidence’-methode om de resultaten te beoordelen. Hierbij werden tientallen onderzoeken samengevoegd om een compleet beeld te krijgen van mogelijke schadelijke effecten. De onderzoekers keken naar gedragsveranderingen zoals sociale interactie, impulsiviteit en leervermogen.
Wat bleek? De studies toonden geen consistent bewijs voor blijvende schade aan de hersenen door paracetamol bij therapeutische doses. Er waren wel enkele aanwijzingen voor veranderingen in gedrag, maar deze waren vaak afhankelijk van de gebruikte onderzoeksmethode en werden niet op een eenduidige manier gerepliceerd.
Autisme en ADHD
Omdat ADHD en autisme vaker voorkomen bij jongens dan bij meisjes, wilden wetenschappers weten of blootstelling aan paracetamol tijdens de zwangerschap hierin een rol speelt. Sommige studies suggereren dat paracetamolgebruik in de zwangerschap geassocieerd is met een iets hoger risico op ADHD-achtige symptomen en autistische kenmerken.
Echter, de meeste onderzoeken vonden geen duidelijke oorzaak-gevolgrelatie. Bij dieren zagen wetenschappers bijvoorbeeld soms veranderingen in sociaal gedrag of impulscontrole, maar deze waren niet sterk genoeg om een harde conclusie te trekken. Bovendien speelden andere factoren, zoals genetische aanleg en omgevingsinvloeden, een veel grotere rol in de ontwikkeling van ADHD en autisme.
Hoe betrouwbaar zijn de resultaten?
Er zijn verschillende kanttekeningen te plaatsen bij het onderzoek naar paracetamol en hersenontwikkeling.
- Diermodellen zijn beperkt: Veel studies zijn uitgevoerd op ratten en muizen. Hun brein ontwikkelt zich anders dan dat van mensen, waardoor de resultaten niet zomaar vertaald kunnen worden naar de menselijke situatie.
- Geen eenduidige resultaten: Sommige studies vinden wél effecten, andere niet. Dit maakt het lastig om harde conclusies te trekken.
- Geen duidelijke dosis-responsrelatie: In toxicologisch onderzoek is het belangrijk dat een hoger risico samenhangt met een hogere blootstelling. Dit patroon is bij paracetamol niet consistent gevonden.
Deze beperkingen maken het moeilijk om definitief te zeggen dat paracetamol schadelijk is voor de hersenontwikkeling van ongeboren baby’s.
Paracetamol
Paracetamol is een van de meest gebruikte pijnstillers ter wereld. Het helpt bij hoofdpijn, koorts en andere lichte tot matige pijnklachten. Bij correct gebruik is het een veilige en effectieve pijnstiller. Maar bij een te hoge dosering kan paracetamol zeer schadelijk, en zelfs dodelijk zijn. Hoe kan een medicijn dat zo veel wordt gebruikt, tegelijkertijd zo gevaarlijk zijn bij overdosering?
Paracetamol vermindert pijn en koorts door in te grijpen in de signaalstoffen van ons zenuwstelsel. De exacte werking is nog niet helemaal begrepen, maar we weten dat het invloed heeft op prostaglandines, stoffen die een rol spelen bij pijn en ontsteking. In tegenstelling tot bijvoorbeeld ibuprofen, heeft paracetamol weinig effect op andere organen en veroorzaakt het geen maagklachten. Dit maakt het een populaire keuze.
Bij inname van een normale dosis paracetamol (maximaal 4 gram per dag voor een volwassene, verdeeld over 24 uur) wordt het medicijn grotendeels afgebroken in de lever. De lever zet het om in onschadelijke stoffen die via de urine het lichaam verlaten.
Wat gebeurt er bij een overdosis?
Wanneer iemand te veel paracetamol inneemt, raakt de lever overbelast. Normaal gesproken wordt paracetamol in de lever afgebroken door enzymen en uitgescheiden. Een klein deel wordt echter omgezet in een giftige stof genaamd N-acetyl-p-benzoquinonimine (NAPQI). In lage hoeveelheden kan het lichaam deze stof neutraliseren met glutathion, een natuurlijke beschermende stof.
Maar bij een overdosis wordt er zoveel NAPQI gevormd dat de glutathionvoorraden opraken. Hierdoor kan de giftige stof zich ophopen en levercellen vernietigen. Dit kan leiden tot leverfalen, een levensbedreigende situatie waarbij de lever niet meer in staat is om afvalstoffen te verwerken.
Een eenmalige dosis van 7,5 tot 10 gram (15 tot 20 tabletten van 500 mg) kan al leiden tot ernstige leverschade bij volwassenen. Bij kinderen en mensen met een zwakke lever (bijvoorbeeld door alcoholgebruik of bepaalde ziekten) kan een lagere dosis ook al gevaarlijk zijn.
De symptomen van een overdosis verschijnen niet meteen. In de eerste 24 uur voelt iemand zich vaak alleen misselijk of krijgt buikpijn. Maar na een paar dagen kan er plotseling ernstige leverschade optreden, met geelzucht, bloedingen en in het ergste geval orgaanfalen en de dood.
Wat te doen bij een overdosis?
Bij een vermoede overdosis is het van groot belang om zo snel mogelijk medische hulp te zoeken. In het ziekenhuis kan een tegengif worden toegediend: acetylcysteïne. Dit helpt de lever om de giftige stoffen af te breken, maar moet op tijd worden toegediend.
Wat betekent dit voor zwangere vrouwen?
Gezondheidsinstanties in Nederland en België, zoals het RIVM en het Belgisch Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen, blijven paracetamol aanraden als eerste keuze bij pijn en koorts tijdens de zwangerschap. Tegelijkertijd adviseren ze om het middel zo kort mogelijk en in de laagste effectieve dosis te gebruiken.
Zijn er alternatieven? Helaas zijn veel pijnstillers, zoals ibuprofen, af te raden tijdens de zwangerschap vanwege mogelijke risico’s voor het ongeboren kind. Paracetamol blijft dus de veiligste optie, zolang het op de juiste manier wordt gebruikt.
Tot slot
Het bewijs dat paracetamol de hersenontwikkeling van baby’s beïnvloedt, is op dit moment niet sterk genoeg om zwangere vrouwen te ontmoedigen het te gebruiken. De studies tonen geen duidelijke en consistente link met autisme, ADHD of andere neurocognitieve problemen.
Dat betekent niet dat het onderwerp niet verder onderzocht moet worden. Er is meer onderzoek nodig om eventuele subtiele effecten beter te begrijpen. Maar voorlopig geldt dat als je zwanger bent en paracetamol nodig hebt, gebruik het dan verstandig en met mate.
Paracetamol is en blijft een essentieel medicijn dat wereldwijd dagelijks door miljoenen mensen wordt gebruikt. Voor de meeste mensen wegen de bewezen voordelen van pijnstilling en koortsverlaging ruimschoots op tegen de hypothetische risico’s die sommige studies suggereren.
Kougias DG, Atillasoy E, Southall MD, et al. A quantitative weight-of-evidence review of preclinical studies examining the potential developmental neurotoxicity of acetaminophen. Crit Rev Toxicol. Published online February 21, 2025. doi:10.1080/10408444.2024.2442344
