Toen in 2020 de wereld abrupt tot stilstand kwam, raakte dat iedereen. Maar voor mensen met autisme was de impact vaak nóg groter. Autisme en plotselinge veranderingen gaan zelden goed samen. Routine en voorspelbaarheid zijn voor velen met autisme essentieel om zich veilig te voelen. De pandemie gooide die stabiliteit volledig overhoop.
Scholen sloten hun deuren, dagbestedingen vielen weg, therapieën werden stopgezet of moesten digitaal. Sociale interacties waren plotseling nog beperkter dan ze vaak al waren. Voor sommigen bracht dat rust – geen verplichtingen meer. Voor anderen betekende het isolement en stress. Het dagelijks leven werd onvoorspelbaar, en dat zorgde voor grote mentale uitdagingen.
Mentale gezondheid onder druk
Uit onderzoek blijkt dat de pandemie de mentale gezondheid van veel mensen met autisme verslechterde. Angst en depressie namen toe, vooral door het wegvallen van structuur en sociale contacten. Mensen met autisme hebben vaak moeite met emotionele regulatie, waardoor stress zich sneller kan opstapelen.
Daarnaast hadden sommige mensen last van sensorische overbelasting door thuiswerken of samenzijn met familieleden in een drukke huiselijke omgeving. Voor kinderen en jongeren was het missen van school en therapieën een groot probleem, waardoor sommigen achteruitgingen in hun ontwikkeling.
De impact op therapie en ondersteuning
Veel essentiële therapieën, zoals gedragstherapie of logopedie, vielen tijdelijk weg of werden vervangen door digitale alternatieven. Online therapie werkte voor sommige mensen prima – vooral degenen die moeite hebben met reizen of prikkels buitenshuis. Maar voor anderen was het een ramp. Videocalls kunnen sensorisch overweldigend zijn, en therapie zonder fysieke aanwezigheid mist vaak de non-verbale communicatie die juist zo belangrijk is. Bovendien had niet iedereen toegang tot geschikte technologie of een stabiele internetverbinding.
In Nederland en België werd gezocht naar creatieve oplossingen, zoals therapieën in kleine groepjes of buiten in plaats van binnen. Maar de pandemie legde bloot hoe kwetsbaar het zorgsysteem is en hoe afhankelijk veel mensen met autisme zijn van face-to-face begeleiding.
Sociale isolatie en de effecten op het gezin
Veel gezinnen van autistische kinderen merkten dat de druk thuis enorm toenam. Zonder school en begeleiding moesten ouders de rol van docent, therapeut en verzorger tegelijk vervullen. Dit leidde tot extra stress en uitputting bij zowel ouders als kinderen.
Toch waren er ook positieve kanten. Sommige kinderen bloeiden juist op zonder schooldruk en sociale verplichtingen. Ze kregen meer rust en konden hun dag beter indelen op een manier die bij hen paste. Dit roept de vraag op: moeten we na de pandemie niet beter kijken naar flexibele onderwijsvormen voor autistische leerlingen?
Wat werkte wél?
Hoewel de pandemie veel moeilijkheden met zich meebracht, heeft het ook gezorgd voor innovaties en inzichten die blijvend waardevol zijn. Zo bleek dat digitale hulpverlening in sommige gevallen een uitkomst is. Voor mensen die moeite hebben met face-to-face contact, kan therapie via een scherm juist minder stressvol zijn.
Daarnaast werd duidelijk dat meer maatwerk nodig is in onderwijs en zorg. Sommige autistische kinderen en volwassenen floreerden juist in een rustiger, minder veeleisende omgeving. Dit zou een signaal moeten zijn voor beleidsmakers om flexibele opties te blijven aanbieden.
Ook online autismegemeenschappen groeiden enorm. Digitale ontmoetingen boden een manier om sociaal contact te hebben zonder de sensorische uitdagingen van fysieke bijeenkomsten. Deze online structuren kunnen ook post-pandemie een belangrijke rol blijven spelen.
Lessen voor de toekomst
De pandemie heeft blootgelegd hoe kwetsbaar autistische mensen zijn bij plotselinge veranderingen. Het zorgsysteem schoot tekort op meerdere vlakken, en veel gezinnen stonden er grotendeels alleen voor. Dit biedt kansen om de zorg en ondersteuning structureel te verbeteren.
Dit betekent onder andere:
- Meer hybride (online én offline) therapieën, zodat er altijd een vangnet is.
- Flexibel onderwijs met opties voor thuisleren of kleinere klassen.
- Een sterker sociaal netwerk, met zowel online als fysieke ontmoetingen voor neurodivergente mensen.
- Betere crisisvoorbereiding, zodat er bij een volgende pandemie of crisis niet opnieuw therapieën en ondersteuning plotseling wegvallen.
De pandemie was een ongekende uitdaging, maar het heeft ook laten zien wat er mogelijk is als we anders durven denken over zorg en inclusie. Laten we die lessen niet vergeten.
Sánchez Amate JJ, Luque de la Rosa A. Transformation of the Mental Health of the Autism Spectrum Community: Contemporary Challenges in the Post-Pandemic Era. Brain Sci. 2025;15(2):178. Published 2025 Feb 11. doi:10.3390/brainsci15020178
