De meeste mensen bewaren de eerste tandjes van hun kinderen als aandenken. Maar wist je dat die melktandjes ook letterlijk een archief zijn? Tijdens de zwangerschap en in de eerste levensjaren slaan ze namelijk stoffen op uit het lichaam. Niet alleen calcium en andere bouwstenen, maar ook schadelijke stoffen zoals lood, kwik en cadmium.
Onderzoekers verzamelden en analyseerden melktanden van kinderen uit allerlei landen, waaronder Polen, Iran, de VS, Egypte en Roemenië. Ze wilden weten of giftige metalen zich in melktanden opstapelen, wat de mogelijke bronnen zijn, en of die ophoping iets zegt over gezondheid en ontwikkeling. De uitkomst? Melktanden vertellen meer dan we ooit dachten. En soms ook dingen die we liever niet horen.
Waar komen die giftige metalen vandaan?
De lijst van boosdoeners is lang: industrie, mijnbouw, oorlogen, oude huizen met loden leidingen, sigarettenrook, vis met kwik, rijst met arseen… Zelfs medicijnen en voeding van de moeder tijdens de zwangerschap bleken invloed te hebben.
Een belangrijke factor is armoede. In armere gebieden en oude woningen komen vervuiling en blootstelling vaker voor. Ook het voedingspatroon telt mee: een tekort aan calcium, ijzer of zink zorgt ervoor dat het lichaam sneller schadelijke metalen opneemt. Sommige antibiotica (vooral tijdens de zwangerschap of in de eerste levensjaren) kunnen de darmflora verstoren, wat de opname van giftige stoffen via de darmen vergroot.
Kortom: het maakt uit waar je woont, wat je eet, of je moeder rookte, en zelfs of je antibiotica kreeg als baby. Je tanden vertellen dat verhaal — zonder dat je iets hoeft te zeggen.
Arm of rijk: Wat je omgeving zegt over je tanden
In verschillende landen bleek dat kinderen uit gezinnen met een laag inkomen vaker hogere concentraties giftige metalen in hun tanden hadden. Dat gold vooral voor lood en cadmium.
Ook bleek dat kinderen uit vervuilde gebieden — denk aan fabriekszones, mijngebieden of steden met zware luchtvervuiling — meer zware metalen in hun tanden hadden dan leeftijdsgenoten uit schonere regio’s. Zelfs het soort woning (oud vs. nieuw), de wijk waar je woont en of je vader rookt, bleken verschil te maken.
Opvallend was dat kinderen die op hun nagels beten of duimden, ook meer lood in hun tanden hadden. Geen leuke boodschap, maar wel nuttig om te weten.
Autisme
Er is al jarenlang discussie over een mogelijk verband tussen autisme en blootstelling aan giftige stoffen. De melktandenstudies geven hierover géén duidelijk antwoord. In één van de twintig studies werd een verhoogd kwikgehalte gevonden bij kinderen met autisme. Maar bij andere metalen zoals lood of mangaan was dat verschil er niet, of zelfs omgekeerd.
In sommige gevallen hadden kinderen met autisme juist lagere spiegels van bepaalde elementen in hun tanden, zoals strontium of mangaan. En dat is opvallend, want mangaan speelt een rol in de hersenontwikkeling. Een tekort — niet alleen een teveel — zou dus ook problematisch kunnen zijn.
Het is verleidelijk om uit zulke resultaten conclusies te trekken, maar voorzichtigheid is geboden. De verschillen zijn klein, de metingen lastig te standaardiseren, en er spelen veel factoren mee. Wel roepen de gegevens interessante vragen op voor verder onderzoek, zoals: kan mangaantekort tijdens de zwangerschap invloed hebben op taalontwikkeling, geheugen of sociaal gedrag?
Slechtere longen, slechter geheugen: Wat tandmetalen voorspellen
In een Mexicaanse studie bleek dat kinderen die tijdens de zwangerschap waren blootgesteld aan cadmium en mangaan, op latere leeftijd een slechtere longfunctie hadden. Ook was er een verband tussen hoge mangaanwaarden in tanden en minder goed geheugen bij tienerjongens.
Bij baby’s met een laag geboortegewicht (vaak uit armere of meer vervuilde wijken) vonden onderzoekers verhoogde loodgehaltes. En ook de samenstelling van de darmflora leek beïnvloed door wat er in de tanden zat: meer van het ene gisttype, minder van het andere.
De conclusie: zelfs subtiele blootstelling aan giftige metalen tijdens de zwangerschap of in de eerste levensjaren kan effect hebben op organen, hersenen of het immuunsysteem — ook als het kind verder ‘gezond’ lijkt.
Waarom kiezen, snijtanden en zelfs gaatjes ertoe doen
Het klinkt misschien gek, maar zelfs het type tand maakt uit. In sommige studies zaten er hogere loodwaarden in snijtanden dan in kiezen, in andere juist omgekeerd. Cariës speelde ook mee: tanden met gaatjes bevatten soms méér metalen, mogelijk omdat ze poreuzer zijn en makkelijker stoffen opnemen.
De plek in de mond bleek ook relevant: in de bovenkaak vonden onderzoekers vaker hogere concentraties dan in de onderkaak. En hoe ouder het kind bij het wisselen, hoe lager de concentraties in de tand.
Al deze variatie maakt het lastig om resultaten tussen landen of studies goed te vergelijken. Maar het benadrukt wel dat details tellen — en dat je dus goed moet weten wat je meet en waarom.
Wat kunnen we ermee in Nederland of België?
In Nederland en België zijn zware metalen in voeding en leefomgeving gelukkig sterk gereguleerd. Toch zijn er ook hier risicofactoren. Denk aan oude woningen met loden leidingen, industriële zones zoals de Antwerpse haven of IJmondregio, of kinderen die opgroeien in relatieve armoede.
Tandonderzoek zou op termijn kunnen helpen bij milieumonitoring: waar lopen kinderen risico’s, zonder dat we het merken? Ook in neurodiversiteitsonderzoek is het interessant: zijn er subtiele verbanden tussen blootstelling in de vroege kindertijd en gedragsontwikkeling?
Tot slot kan het ouders en zorgverleners bewust maken van het belang van gezonde voeding, schone leefomgeving, en het vermijden van passieve rook (ook van e-sigaretten). Want tanden liegen niet.
Kort samengevat
- Melktanden slaan giftige metalen op en vertellen zo iets over vroege blootstelling.
- Armoede, vervuiling en leefstijl van ouders (zoals roken) spelen een rol.
- Er is (nog) geen sluitend bewijs voor een link tussen giftige metalen en autisme.
- Tekorten aan bepaalde metalen, zoals mangaan, kunnen óók een probleem zijn.
- Melktanden zouden in de toekomst kunnen helpen bij milieu- en gezondheidsbeleid.
Zawiślak I, Kiryk S, Kiryk J, Kotela A, Kensy J, Michalak M, Matys J, Dobrzyński M. Toxic Metal Content in Deciduous Teeth: A Systematic Review. Toxics. 2025 Jun 30;13(7):556. doi: 10.3390/toxics13070556. PMID: 40711001; PMCID: PMC12301008.
