In een wereld waarin wetenschappelijke vooruitgang ons denken vormgeeft, blijft de interesse in het paranormale een intrigerend fenomeen. Uit onderzoek blijkt dat een aanzienlijk deel van de bevolking nog steeds gelooft in verschijnselen die de grenzen van de huidige wetenschappelijke kennis tarten.
Dit roept vragen op over de aard van deze overtuigingen en de cognitieve processen die erachter schuilen. Een systematische review, uitgevoerd door Dean et al., onderzoekt de associaties tussen paranormale overtuigingen en verschillende aspecten van cognitieve functie, en biedt inzicht in hoe en waarom sommige mensen geneigd zijn tot deze overtuigingen.
De aard van paranormale overtuigingen
Het geloof in paranormale verschijnselen is een breed en gevarieerd terrein dat veel verschillende overtuigingen en praktijken omvat. Deze kunnen variëren van het geloof in geesten en spoken tot meer complexe systemen zoals astrologie of het gebruik van mediums om te communiceren met overledenen. Hieronder worden enkele soorten paranormale overtuigingen verder uitgediept.
- Geesten en spoken: Een van de meest voorkomende paranormale overtuigingen is het geloof in geesten of spoken. Dit houdt in dat mensen geloven dat de geesten van overledenen op de een of andere manier aanwezig kunnen blijven in de fysieke wereld. Deze overtuigingen kunnen variëren van het idee dat geesten onzichtbaar rondwaren en af en toe verschijnen om levenden te beïnvloeden, tot de overtuiging dat geesten actief communiceren met de levenden, bijvoorbeeld door geluiden te maken (klopgeesten) of voorwerpen te verplaatsen.
- Mediums en contact met overledenen: Mediums zijn personen die beweren te kunnen communiceren met de zielen van overledenen. Veel mensen geloven dat deze mediums hen kunnen helpen om afsluiting te vinden of begeleiding te krijgen van geliefden die zijn overleden. Dit kan variëren van privé-sessies waarin het medium directe berichten doorgeeft, tot publieke evenementen waar mediums algemene boodschappen van overledenen aan een publiek doorgeven.
- Aardstralen: Een ander type paranormale overtuiging is het idee dat er bepaalde ‘energieën’ of aardstralen bestaan die invloed kunnen hebben op de gezondheid en het welzijn van mensen. Leylijnen zijn denkbeeldige lijnen die door sommigen worden gezien als kanalen voor spirituele of kosmische energieën. Deze lijnen zouden speciale krachten bezitten en plaatsen waar deze lijnen kruisen, zoals Stonehenge, zouden van groot spiritueel belang zijn.
- Psychokinese en telepathie: Psychokinese, of het vermogen om fysieke objecten te bewegen met mentale kracht zonder fysiek contact, is ook een populaire paranormale claim. Telepathie, het vermogen om gedachten of gevoelens direct van geest tot geest over te dragen zonder gebruik te maken van de bekende zintuigen, is een andere vorm van paranormaal geloof. Hoewel wetenschappelijk bewijs ontbreekt, blijven velen gefascineerd door deze mogelijkheden.
Dergelijke overtuigingen zijn niet alleen wijdverbreid in verschillende culturen, maar hebben ook historische en culturele wortels. Ondanks de opkomst van de wetenschappelijke methode en een toename in het onderwijsniveau, blijft een aanzienlijk deel van de bevolking dergelijke fenomenen erkennen en er soms zelfs op vertrouwen. Dit roept vragen op over de kwaliteit van ons onderwijs en het kritisch denkvermogen in onze samenleving.
Onderzoeksmethoden
De onderzoekers van de review hebben een uitgebreide systematische analyse uitgevoerd door vier decennia van wetenschappelijke literatuur te doorzoeken, gebruikmakend van databases zoals Scopus en ScienceDirect. De studie focuste zich op werken die de relatie tussen paranormale overtuigingen en diverse cognitieve functies in gezonde volwassenen onderzoeken. Met behulp van strikte inclusiecriteria en een grondige kwaliteitsbeoordeling van de studies, zorgden ze voor een robuuste en betrouwbare synthese van de beschikbare gegevens.
Bevindingen
De systematische review verdeelde de onderzochte studies naar de aard van de cognitieve functies en identificeerde zes belangrijke categorieën: perceptuele en cognitieve vooroordelen, redeneringsvermogen, intelligentie en kritisch denken, denkstijlen, executieve functies en geheugen, en overige cognitieve functies. Hieronder volgt een samenvatting van de bevindingen in elk van deze categorieën, geïllustreerd met relevante voorbeelden en statistieken.
- Perceptuele en cognitieve vooroordelen: Studies tonen aan dat personen met sterke paranormale overtuigingen een verhoogde neiging hebben tot het bevestigen van hun vooringenomen overtuigingen, ook wel bekend als bevestigingsbias. Deze groep vertoont tevens een hogere neiging tot het waarnemen van patronen waar die niet bestaan, wat wijst op een verminderd vermogen om willekeur te herkennen.
- Redeneringsvermogen: Uit de review blijkt dat er een consistent verband is tussen paranormale overtuigingen en beperkingen in het redeneringsvermogen. Dit omvat problemen met probabilistisch redeneren en een lagere capaciteit voor logisch denken, wat suggereert dat individuen met dergelijke overtuigingen moeite kunnen hebben met het adequaat evalueren van kansen en logische sequenties.
- Intelligentie, kritisch denken, en academische vaardigheden: De relatie tussen paranormale overtuigingen en intelligentie is gemengd, hoewel enkele studies een negatief verband suggereren tussen paranormale overtuigingen en maatstaven voor intelligentie en kritisch denkvermogen. Dit kan wijzen op een lagere neiging tot kritische evaluatie en een hogere acceptatie van niet-conventionele ideeën zonder grondige kritiek.
- Denkstijlen: Personen die geneigd zijn tot een intuïtieve denkstijl, waarbij beslissingen snel en op basis van gevoel worden genomen, hebben vaker paranormale overtuigingen. Aan de andere kant toont de analyse inconsistente bevindingen over de relatie tussen paranormale overtuigingen en een analytische denkstijl, die methodischer en logischer is.
- Executieve functies en geheugen: De bevindingen suggereren dat paranormale overtuigingen geassocieerd kunnen zijn met zwakkere executieve functies, zoals planning en zelfcontrole, en een neiging tot valse herinneringen. Dit duidt op mogelijke beperkingen in het vermogen om informatie te beheren en te controleren.
- Overige cognitieve functies: Hoewel de studies naar andere cognitieve functies beperkt waren, geven sommige aan dat paranormale overtuigingen verband kunnen houden met unieke cognitieve verwerkingsstijlen, die de waarneming en interpretatie van de wereld kunnen beïnvloeden.
Impact van studiekwaliteit en methodiek
Het overzicht van de methodologische kwaliteit van de studies toont aan dat de meeste studies goed tot sterk waren in hun opzet en uitvoering. Echter, er waren gebieden die verbetering behoeven, zoals de rechtvaardiging van de steekproefgrootte en de aanpak van niet-respondenten. Deze factoren kunnen de interpretatie van de resultaten beïnvloeden en suggereren de noodzaak voor meer gestandaardiseerde onderzoeksprotocollen in toekomstig onderzoek.
De bevindingen van deze systematische review bieden een fascinerende kijk op de complexe relatie tussen paranormale overtuigingen en diverse aspecten van cognitieve functie. Uit de analyse blijkt dat personen die paranormale verschijnselen onderschrijven, in sommige opzichten verschillen in hun cognitieve verwerking. Deze verschillen manifesteren zich voornamelijk in de neiging tot intuïtief denken, een verminderd vermogen tot kritisch en logisch redeneren, en zwakkeren executieve functies.
Theoretische en praktische implicaties
Deze inzichten zijn niet alleen theoretisch interessant, maar hebben ook praktische implicaties. Zo kunnen ze bijvoorbeeld helpen bij het ontwikkelen van educatieve programma’s die gericht zijn op het verbeteren van kritisch denken en logisch redeneren. Dit zou potentieel kunnen bijdragen aan een vermindering van de acceptatie van ongefundeerde overtuigingen. Verder suggereren de resultaten dat interventies die gericht zijn op het versterken van executieve functies mogelijk ook de neiging tot het aannemen van paranormale overtuigingen kunnen verminderen.
Beperkingen en toekomstig onderzoek
Hoewel de studie uitgebreid en grondig is, kent zij ook beperkingen. De diversiteit in methodologieën en de kwaliteit van de geïncludeerde studies variëren, wat de algemene bevindingen kan beïnvloeden. Toekomstig onderzoek zou kunnen profiteren van meer gestandaardiseerde methoden en een grotere nadruk op longitudinale studies om de causaliteit en de duurzaamheid van de gevonden verbanden te onderzoeken.
Daarnaast zou toekomstig onderzoek zich kunnen richten op het verkennen van onderliggende mechanismen die deze cognitieve verschillen verklaren. Bijvoorbeeld, in hoeverre beïnvloeden culturele, sociale en emotionele factoren de ontwikkeling van paranormale overtuigingen? Verder onderzoek naar deze vragen zou kunnen bijdragen aan een dieper begrip van hoe en waarom mensen zich vastklampen aan paranormale overtuigingen, ondanks tegenstrijdig bewijs.
Dean CE, Akhtar S, Gale TM, Irvine K, Grohmann D, Laws KR. Paranormal beliefs and cognitive function: A systematic review and assessment of study quality across four decades of research. PLoS One. 2022 May 4;17(5):e0267360. doi: 10.1371/journal.pone.0267360. PMID: 35507572; PMCID: PMC9067702.
