Gevoeligheid is een onderwerp dat in de psychologie steeds meer aandacht krijgt. Het gaat hier om hoe sterk mensen reageren op hun omgeving, zowel op positieve als negatieve prikkels. Mensen verschillen enorm in hoe ze deze prikkels verwerken. Sommigen zijn als orchideeën, die bloeien in ideale omstandigheden maar snel verwelken in minder gunstige omstandigheden. Anderen zijn als paardenbloemen, die overal kunnen overleven, ongeacht de omstandigheden. Daartussen bevinden zich de tulpen, die een middenweg vertegenwoordigen in gevoeligheid.
In dit artikel bespreken we een onderzoek van Lionetti et al. dat de gevoeligheid van mensen onderzoekt en ons helpt te begrijpen hoe deze gevoeligheid zich manifesteert in verschillende groepen. We kijken naar de theorieën achter omgevingsgevoeligheid, de methoden en bevindingen van het onderzoek, en de implicaties voor het dagelijks leven en interventies.
Omgevingsgevoeligheid
Sinds de jaren negentig zijn verschillende theoretische kaders ontwikkeld om individuele verschillen in gevoeligheid te verklaren. Een van de meest prominente is de theorie van sensorische verwerkingsgevoeligheid, geïntroduceerd door Elaine Aron. Deze theorie suggereert dat sommige mensen een diepere verwerking van sensorische informatie hebben, wat hen gevoeliger maakt voor subtiele veranderingen in hun omgeving.
Andere belangrijke theorieën zijn de differentiële susceptibiliteitstheorie en de biologische gevoeligheid voor context. Deze theorieën stellen dat gevoelige individuen niet alleen meer vatbaar zijn voor negatieve invloeden, maar ook meer profiteren van positieve omgevingen. Dit idee van “gevoeligheid voor zowel het goede als het slechte” is van groot belang voor het begrijpen van hoe mensen zich aanpassen aan hun omgeving.
Het onderzoek: Doel en methoden
Lionetti et al. hadden als doel de verschillende groepen van gevoeligheid in de volwassen bevolking te identificeren. Ze gebruikten de Highly Sensitive Person (HSP) schaal om gevoeligheid te meten in een steekproef van 906 volwassenen. Deze schaal omvat items die verschillende aspecten van gevoeligheid beoordelen, zoals emotionele reactiviteit, gevoeligheid voor subtiele stimuli en de neiging om overweldigd te raken.
Het onderzoek bestond uit twee delen: een exploratieve fase waarin latent class analysis werd gebruikt om te ontdekken of er verschillende gevoeligheidsgroepen waren, en een confirmatieve fase waarin de gevonden groepen verder werden gekarakteriseerd op basis van persoonlijkheidskenmerken en emotionele reactiviteit.
Bevindingen: Drie groepen van gevoeligheid
In tegenstelling tot de gangbare theorieën die twee groepen van gevoeligheid suggereren (hoog en laag), ontdekte Lionetti et al. drie duidelijk te onderscheiden groepen: orchideeën (hooggevoelig), tulpen (mediumgevoelig) en paardenbloemen (laaggevoelig).
Orchideeën vormen ongeveer 31% van de bevolking en worden gekenmerkt door een hoge mate van gevoeligheid. Ze scoren hoog op neuroticisme en emotionele reactiviteit, maar laag op extraversie. Deze groep is zeer gevoelig voor zowel negatieve als positieve omgevingsfactoren.
Tulpen vertegenwoordigen de grootste groep, ongeveer 40%, en hebben een gemiddelde gevoeligheid. Ze vertonen een evenwichtige mix van de kenmerken van orchideeën en paardenbloemen.
Paardenbloemen maken ongeveer 29% van de bevolking uit en zijn het minst gevoelig. Ze zijn veerkrachtig en minder beïnvloed door omgevingsveranderingen, scoren laag op neuroticisme en hoog op extraversie.
Karakterisering van de gevoeligheidsgroepen
De drie gevoeligheidsgroepen vertonen duidelijke verschillen in persoonlijkheidskenmerken en emotionele reactiviteit. Orchideeën zijn vaak introverter en emotioneel reactiever, vooral op positieve stimuli. Tulpen zitten tussenin, met gematigde reacties en kenmerken. Paardenbloemen zijn extraverter en minder gevoelig voor emotionele prikkels.
Een fictief voorbeeld ter illustratie: Stel je voor dat drie vrienden, Jan (orchidee), Lisa (tulp) en Peter (paardenbloem), samen naar een kunstgalerij gaan. Jan is diep ontroerd door de schilderijen en voelt zich overweldigd door de emoties die ze oproepen. Lisa geniet ook van de kunst, maar op een minder intense manier. Peter waardeert de kunst, maar blijft emotioneel onaangedaan en heeft na een uur genoeg gezien.
Praktische implicaties van gevoeligheid
Gevoeligheid heeft invloed op verschillende aspecten van het dagelijks leven, waaronder werk, relaties en mentale gezondheid. Hooggevoelige mensen (orchideeën) kunnen floreren in ondersteunende en positieve omgevingen, maar kunnen ook snel overweldigd raken door stressvolle situaties. Ze hebben vaak behoefte aan rustige, gestructureerde omgevingen om optimaal te functioneren.
Mensen met gemiddelde gevoeligheid (tulpen) kunnen goed omgaan met een breed scala aan omstandigheden, terwijl laaggevoelige mensen (paardenbloemen) vaak veerkrachtig zijn en minder beïnvloed door hun omgeving.
Conclusie: Gevoeligheid als continuüm
Dit onderzoek onderstreept dat gevoeligheid een continuüm is, met drie duidelijk te onderscheiden groepen: orchideeën, tulpen en paardenbloemen. Deze bevindingen hebben belangrijke implicaties voor hoe we omgevingsgevoeligheid begrijpen en benaderen in zowel onderzoek als praktijk.
Lionetti F, Aron A, Aron EN, Burns GL, Jagiellowicz J, Pluess M. Dandelions, tulips and orchids: evidence for the existence of low-sensitive, medium-sensitive and high-sensitive individuals. Transl Psychiatry. 2018 Jan 22;8(1):24. doi: 10.1038/s41398-017-0090-6. PMID: 29353876; PMCID: PMC5802697.
