Roken blijft een belangrijke uitdaging voor de volksgezondheid wereldwijd, met meer dan acht miljoen doden per jaar als gevolg van tabaksgebruik. Het is bekend dat roken leidt tot ernstige gezondheidsproblemen zoals hart- en vaatziekten en kanker. Minder bekend, maar steeds belangrijker, zijn de psychologische factoren die bijdragen aan rookgedrag, zoals persoonlijkheidskenmerken.
Recent onderzoek heeft aangetoond dat persoonlijkheid een belangrijke rol speelt bij de keuze tussen verschillende vormen van tabaksgebruik, zoals sigaren en sigaretten. In dit artikel presenteren we de bevindingen van een grootschalig Europees onderzoek dat de relatie tussen de Grote Vijf persoonlijkheidskenmerken en rookvoorkeuren onderzoekt.
De Grote Vijf persoonlijkheidskenmerken
De Grote Vijf persoonlijkheidskenmerken vormen een veelgebruikt model om de variatie in menselijke persoonlijkheid te beschrijven. Deze vijf kenmerken zijn:
- Openheid voor ervaring: De mate waarin iemand openstaat voor nieuwe ideeën en ervaringen.
- Consciëntieusheid: De mate van zelfdiscipline en doelgerichtheid.
- Extraversie: De mate van sociale betrokkenheid en energie.
- Aangenaamheid: De mate van vriendelijkheid en medeleven.
- Neuroticisme: De mate van emotionele instabiliteit en gevoeligheid voor stress.
Elk van deze kenmerken kan invloed hebben op gedragskeuzes, waaronder rookgedrag. Zo is gebleken dat mensen met hoge niveaus van neuroticisme vaker beginnen met roken en moeite hebben om te stoppen, terwijl mensen met hoge consciëntieusheid minder geneigd zijn om te roken.
Onderzoeksopzet en methodologie
Het onderzoek maakte gebruik van gegevens uit de Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe (SHARE) dataset. Dit is een uitgebreide, multidisciplinaire studie die gegevens verzamelt van volwassenen van 50 jaar en ouder uit 11 Europese landen. Voor dit specifieke onderzoek werden de gegevens van 9.918 deelnemers geanalyseerd, waarvan 42,53% vrouw was en de gemiddelde leeftijd 61,24 jaar bedroeg.
De deelnemers vulden vragenlijsten in over hun rookgedrag (sigaren of sigaretten) en hun persoonlijkheidskenmerken, gemeten met de BFI-10 (Big Five Inventory). Dit meetinstrument beoordeelt de vijf persoonlijkheidskenmerken met behulp van stellingen zoals “Ik zie mezelf als iemand die een actieve verbeelding heeft” (openheid) en “Ik zie mezelf als iemand die gemakkelijk nerveus wordt” (neuroticisme).
Resultaten
Uit het onderzoek bleek dat er significante verbanden zijn tussen persoonlijkheidskenmerken en rookgedrag. Enkele van de belangrijkste bevindingen waren:
- Consciëntieusheid en roken: Mensen met lagere scores op consciëntieusheid waren meer geneigd om te roken, vooral sigaretten. Dit suggereert dat impulsiviteit en een gebrek aan zelfdiscipline bijdragen aan rookgedrag.
- Extraversie en roken: Hogere extraversie scores werden geassocieerd met een grotere kans op roken, wat aangeeft dat sociale interacties een rol kunnen spelen bij het rookgedrag.
- Aangenaamheid en roken: Lagere scores op aangenaamheid waren gerelateerd aan een grotere kans op roken, wat mogelijk verband houdt met minder gevoeligheid voor sociale normen die roken afkeuren.
- Neuroticisme en sigaren: Interessant genoeg hadden sigarenrokers lagere scores op neuroticisme en hogere scores op openheid in vergelijking met sigarettenrokers en niet-rokers.
Deze resultaten suggereren dat persoonlijkheidskenmerken niet alleen invloed hebben op het al dan niet roken, maar ook op de voorkeur voor een bepaald type tabak.
De bevindingen wijzen op een complexe interactie tussen persoonlijkheid en rookgedrag. Lage consciëntieusheid en hoge extraversie lijken vooral te gelden voor sigarettenrokers, mogelijk vanwege de meer impulsieve en sociale aard van sigaretten roken. Sigarenrokers daarentegen vertonen hogere scores op openheid en lagere scores op neuroticisme, wat kan wijzen op een voorkeur voor de culturele en sociale aspecten van sigaren roken, zoals prestige en ontspanning.
Deze inzichten zijn waardevol voor de ontwikkeling van gerichte interventies om rookgedrag te verminderen. Voor sigarettenrokers zouden interventies kunnen focussen op het verbeteren van zelfdiscipline en het bieden van alternatieven voor sociale interacties. Voor sigarenrokers zouden programma’s die zich richten op het bieden van gezonde alternatieven voor ontspanning en status symbolen effectiever kunnen zijn.
Verdere studies zijn nodig om deze bevindingen te bevestigen en uit te breiden, vooral onder jongere leeftijdsgroepen en met betrekking tot moderne rookgewoonten zoals e-sigaretten en vaping.
ADHD, autisme en roken
Mensen met ADHD hebben een verhoogde neiging om te roken en ervaren vaak meer moeite met stoppen dan mensen zonder ADHD. Deze verhoogde rookfrequentie kan worden toegeschreven aan kenmerken zoals impulsiviteit, verminderde aandacht en hogere niveaus van stress en angst, die vaak geassocieerd zijn met ADHD. Nicotine kan voor mensen met ADHD functioneren als zelfmedicatie om symptomen te verlichten, zoals aandachtstekort en hyperactiviteit.
Bij mensen met autisme is de relatie met roken complexer. Er zijn aanwijzingen dat mensen met autisme minder vaak roken dan neurotypische personen. Dit kan te maken hebben met hun verhoogde gevoeligheid voor sensorische prikkels, wat kan resulteren in een afkeer van roken vanwege de sterke geuren en smaken.
Zowel ADHD als autisme kunnen sociale uitdagingen met zich meebrengen die invloed hebben op rookgedrag. Mensen met ADHD hebben vaak moeite met impulscontrole en kunnen hierdoor sneller beginnen met roken als reactie op stress of sociale druk. Daarentegen kunnen mensen met autisme juist minder geneigd zijn om te roken vanwege hun vaak verminderde sociale interacties en aversie tegen veranderingen in hun routine.
Voordelen van roken
- Stressvermindering: Sommige rokers ervaren tijdelijke verlichting van stress en angst door de kalmerende effecten van nicotine.
- Sociale interactie: Roken kan een sociale activiteit zijn die mensen samenbrengt, bijvoorbeeld tijdens rookpauzes op het werk of sociale bijeenkomsten.
- Gewichtsbeheersing: Nicotine kan de eetlust onderdrukken en sommige rokers gebruiken roken als een middel om hun gewicht onder controle te houden.
- Concentratie en alertheid: Nicotine kan de concentratie en alertheid verbeteren, wat vooral door mensen met ADHD als positief kan worden ervaren.
- Snelheid van medicinale werking: Voor sommige mensen kan roken een snelle manier zijn om de effecten van nicotine, zoals verhoogde aandacht en ontspanning, te ervaren.
Nadelen van roken
- Gezondheidsproblemen: Roken veroorzaakt ernstige gezondheidsproblemen zoals longkanker, hart- en vaatziekten, en chronische obstructieve longziekte (COPD).
- Verslavend: Nicotine is zeer verslavend, wat het moeilijk maakt om te stoppen met roken en leidt tot langdurige afhankelijkheid.
- Kosten: Roken is een dure gewoonte die aanzienlijke financiële lasten kan veroorzaken door de aanschaf van sigaretten en medische kosten voor aan roken gerelateerde ziekten.
- Sociale stigma: Roken wordt steeds meer sociaal afgekeurd en kan leiden tot uitsluiting en negatieve reacties van anderen.
- Impact op omgeving: Roken veroorzaakt passief roken, wat schadelijk is voor de gezondheid van anderen, vooral kinderen en niet-rokers, en draagt bij aan milieuvervuiling door sigarettenafval.
