Opgroeien is nooit eenvoudig, maar voor tieners met ADHD komen daar extra uitdagingen bij kijken. Vooral op school kunnen deze jongeren tegen problemen aanlopen die hun leeftijdsgenoten zonder ADHD niet ervaren. Denk aan het maken en inleveren van huiswerk, plannen van taken, en omgaan met afleidingen. Voor ouders is het vaak een bron van frustratie om te zien dat hun kind worstelt, vooral omdat de wil om te slagen er vaak wel is, maar de uitvoering stokt. Het is dan ook belangrijk om inzicht te krijgen in de specifieke problemen waarmee tieners met ADHD dagelijks te maken hebben, zodat passende ondersteuning geboden kan worden.
ADHD en schoolwerk: Een dagelijkse strijd
Voor een tiener met ADHD is schoolwerk meer dan alleen een verzameling taken die gedaan moet worden; het is een dagelijkse strijd tegen hun eigen hersenen. ADHD gaat niet alleen over hyperactiviteit of het gemakkelijk afgeleid worden. Het gaat om de manier waarop het brein taken verwerkt en beheert. Voor tieners betekent dit vaak dat ze moeite hebben om hun aandacht te richten, zich te concentreren en hun werk georganiseerd te houden.
De druk om schoolopdrachten bij te houden kan overweldigend zijn. Waar andere leerlingen misschien de discipline hebben om direct aan hun huiswerk te beginnen, worden tieners met ADHD vaak verlamd door de hoeveelheid werk die ze voor zich zien. Het resultaat? Ze stellen het werk uit, raken gefrustreerd, en uiteindelijk blijven de taken liggen. Dit leidt niet alleen tot slechte cijfers, maar ook tot toenemende stress en gevoelens van falen, zowel bij de tiener zelf als bij de ouders.
De kracht van racende gedachten
Een van de meest uitdagende aspecten van ADHD is de constante stroom van gedachten die door het hoofd van een tiener kan razen. Deze ‘racende gedachten’ kunnen zich op allerlei momenten voordoen, maar vooral tijdens het maken van huiswerk zijn ze vaak een groot probleem. Stel je voor dat je tiener aan de keukentafel zit, klaar om te beginnen aan een wiskunde-opdracht. Maar in plaats van zich te concentreren op de sommen, worden ze overspoeld door gedachten over wat er die dag op school gebeurde, de ruzie met een vriend, of zelfs wat er voor het avondeten op het menu staat.
Deze mentale chaos maakt het bijna onmogelijk om zich op één taak te richten. Zelfs als er een moment van concentratie is, kan dat snel worden verstoord door een nieuwe gedachte die zich aandient. Dit kan leiden tot halve of onvolledige taken, omdat ze eenvoudigweg niet in staat zijn om de aandacht vast te houden.
Janneke, een 15-jarige met ADHD, zit achter haar bureau. Ze opent haar laptop om een essay te schrijven, maar voordat ze het weet, zit ze na te denken over wat haar leraar die dag heeft gezegd. De tijd tikt voorbij, en uiteindelijk sluit ze de laptop zonder iets op papier te hebben gezet. Voor haar ouders lijkt het alsof ze haar werk niet serieus neemt, maar in werkelijkheid is Janneke overweldigd door haar eigen gedachten.
Uitstelgedrag: Een vicieuze cirkel
Uitstelgedrag is een bekende metgezel van ADHD. Tieners met deze aandoening weten vaak dat ze hun werk moeten doen, en ze willen het ook doen, maar toch stellen ze het keer op keer uit. Het lijkt een kwestie van motivatie, maar het probleem ligt dieper. Wanneer een taak zo groot of moeilijk lijkt dat het niet te overzien is, wordt uitstel een manier om de angst en stress die de taak met zich meebrengt te vermijden. Het gevaar van uitstelgedrag bij tieners met ADHD is dat het een vicieuze cirkel kan creëren.
Stel je voor dat Bas, een 16-jarige scholier, zichzelf belooft om na het eten aan zijn biologieproject te beginnen. Maar na het eten kijkt hij eerst even tv, en voor hij het weet is het bedtijd. “Morgen doe ik het echt,” zegt hij tegen zichzelf. Maar de volgende dag gebeurt hetzelfde. Het project blijft liggen, de deadline nadert, en de stress neemt toe. Uiteindelijk levert Bas een halfbakken werk in, als hij het al inlevert. Dit patroon van uitstellen en de bijbehorende schuldgevoelens kan er uiteindelijk toe leiden dat Bas het vertrouwen in zijn eigen kunnen verliest.
De noodzaak van een strak schema
Gezien de uitdagingen waarmee tieners met ADHD te maken hebben, is een strak en gestructureerd schema vaak essentieel. Het idee van een rigide planning klinkt misschien streng, maar voor deze tieners biedt het juist de structuur die ze nodig hebben om succesvol te zijn. Een vast schema helpt om de dag voorspelbaar te maken, waardoor de verleiding om taken uit te stellen afneemt.
Het opstellen van een schema moet een gezamenlijke inspanning zijn tussen ouders en hun tiener. Het is belangrijk om realistische doelen te stellen en grote taken op te splitsen in kleinere, beter beheersbare stappen. Stel bijvoorbeeld dat de wiskundeopdracht van Sam, een 14-jarige met ADHD, bestaat uit het maken van twintig sommen. In plaats van alles in één keer te doen, kan hij ervoor kiezen om elke avond vijf sommen te maken. Dit maakt de taak minder ontmoedigend en helpt hem om de focus te behouden.
Daarnaast is het essentieel om regelmatige pauzes in te bouwen, zodat de aandacht niet verslapt. Het is belangrijk dat ouders consistent zijn in het handhaven van het schema, maar ook dat de tiener zich verantwoordelijk voelt voor het volgen ervan. Het proces kan aanvankelijk hobbelig verlopen, maar door vol te houden, zal de tiener gaandeweg betere timemanagementvaardigheden ontwikkelen en meer controle krijgen over zijn schoolwerk.
De rol van een executive functioning coach
Een van de meest effectieve manieren om tieners met ADHD te helpen, is door samen te werken met een executive functioning coach. Deze professionals zijn gespecialiseerd in het helpen ontwikkelen van vaardigheden die nodig zijn om tijd te beheren, georganiseerd te blijven en taken af te ronden. Een coach kan voor een tiener met ADHD echt het verschil maken.
In Nederland is er geen directe vertaling of exact equivalent van een “executive functioning coach” zoals die term in de Engelstalige wereld wordt gebruikt. Echter, vergelijkbare functies worden vaak uitgevoerd door professionals met de volgende titels:
- Orthopedagoog of GZ-psycholoog – Deze professionals werken met kinderen en jongeren met leer- en gedragsproblemen en kunnen hen helpen met het ontwikkelen van vaardigheden zoals organisatie, planning en tijdmanagement.
- Remedial teacher – Een remedial teacher richt zich op het ondersteunen van leerlingen met leerproblemen en kan specifieke strategieën aanleren om hen te helpen met hun schoolwerk, inclusief het versterken van executieve functies.
- Begeleider passend onderwijs – Deze functie richt zich op het ondersteunen van leerlingen die extra hulp nodig hebben binnen het reguliere onderwijs, waaronder het versterken van executieve functies.
- ADHD-coach – Hoewel minder gangbaar, wordt deze term soms gebruikt voor coaches die zich specifiek richten op het helpen van mensen met ADHD om hun dagelijkse leven beter te organiseren en te structureren.
- Studiecoach – Een studiecoach helpt leerlingen en studenten met het ontwikkelen van vaardigheden zoals plannen, organiseren en studeren, en kan ook ondersteuning bieden bij problemen gerelateerd aan executieve functies.
Deze functies hebben overlappende taken met een executive functioning coach, hoewel de focus en aanpak per professional kan verschillen.
Een executive functioning coach werkt samen met de tiener om persoonlijke strategieën te ontwikkelen voor het beheren van hun schoolwerk. Dit kan variëren van het opzetten van een huiswerkroutine tot het gebruik van planners of digitale tools om opdrachten bij te houden.
Het werk van de coach gaat verder dan alleen het aanleren van vaardigheden; het biedt ook doorlopende ondersteuning en verantwoordelijkheid. Veel tieners met ADHD hebben baat bij iemand buiten hun familie die hen op koers houdt en aanmoedigt wanneer ze het moeilijk hebben. Deze externe bron van motivatie kan het verschil maken tussen falen en succes op school.
Conclusie: Samenwerken voor succes
Tieners met ADHD staan voor unieke uitdagingen, vooral op het gebied van schoolwerk en organisatie. Hoewel deze problemen ontmoedigend kunnen zijn, zijn er effectieve strategieën om hen te helpen slagen. Een gestructureerd schema en de steun van een executive functioning coach kunnen hen de vaardigheden en het zelfvertrouwen geven die ze nodig hebben om hun academische doelen te bereiken. Met de juiste begeleiding en tools kunnen deze tieners leren omgaan met hun ADHD en hun volledige potentieel benutten.
Door samen te werken en hen de steun te bieden die ze nodig hebben, kunnen ouders en professionals ervoor zorgen dat tieners met ADHD niet alleen overleven in het onderwijssysteem, maar ook gedijen.
Evans SW, Langberg J, Raggi V, Allen J, Buvinger EC. Development of a school-based treatment program for middle school youth with ADHD. J Atten Disord. 2005 Aug;9(1):343-53. doi: 10.1177/1087054705279305. PMID: 16371680.
Sibley MH, Graziano PA, Kuriyan AB, Coxe S, Pelham WE, Rodriguez L, Sanchez F, Derefinko K, Helseth S, Ward A. Parent-teen behavior therapy + motivational interviewing for adolescents with ADHD. J Consult Clin Psychol. 2016 Aug;84(8):699-712. doi: 10.1037/ccp0000106. Epub 2016 Apr 14. PMID: 27077693; PMCID: PMC4949080.
