Neurodiversiteit verwijst naar de variaties in neurologische ontwikkeling onder mensen, waaronder condities zoals autisme, ADHD, dyslexie en andere ontwikkelingsstoornissen. In plaats van deze variaties als stoornissen of gebreken te beschouwen, bekijkt het neurodiversiteitsmodel ze als natuurlijke variaties in het menselijk functioneren. Dit model heeft de afgelopen jaren veel aanhang gekregen, omdat het bijdraagt aan een positiever en inclusiever begrip van mensen met neurodivergente condities. Maar ondanks deze positieve benadering blijven de uitdagingen waar neurodivergente mensen mee te maken hebben, zoals discriminatie, sociale uitsluiting en problemen op school of werk, aanzienlijk. Toch zijn er velen die ondanks deze uitdagingen bloeien, en dit brengt ons bij een cruciaal begrip: veerkracht.
Wat is neurodiversiteit?
Neurodiversiteit is een concept dat de variaties in de neurologische ontwikkeling van mensen erkent en waardeert. Het stelt dat er geen “juiste” of “verkeerde” manier van denken is, maar eerder verschillende manieren waarop de hersenen werken. Neurodiversiteit omvat een reeks condities zoals autisme, ADHD, dyslexie, dyspraxie en andere neurologische variaties. Deze condities worden vaak geclassificeerd als “stoornissen” in het medisch model, waarbij de focus ligt op de beperkingen die ze veroorzaken. Het neurodiversiteitsmodel stelt daarentegen dat deze condities deel uitmaken van de natuurlijke variatie in de menselijke populatie.
Hoewel neurodivergente mensen vaker te maken hebben met uitdagingen, zoals problemen met sociale interacties of leerprocessen, wordt ook steeds duidelijker dat zij unieke sterke punten en vaardigheden hebben die een belangrijke rol kunnen spelen in een succesvolle samenleving. De sleutel tot het overwinnen van uitdagingen en het benutten van sterke punten ligt vaak in een begrip van veerkracht.
Wat is veerkracht?
Veerkracht is het vermogen van een persoon om zich aan te passen aan tegenslagen en te herstellen van moeilijke omstandigheden. Voor neurodivergente mensen kan veerkracht een cruciale factor zijn in hun succes, ondanks de extra uitdagingen waarmee ze vaak te maken krijgen. Veerkracht kan op verschillende manieren worden gezien: als een persoonlijk kenmerk, een uitkomst of als een proces.
Als persoonlijk kenmerk wordt veerkracht gezien als een eigenschap die iemand helpt om moeilijke situaties beter te doorstaan. Sommige mensen worden als van nature “veerkrachtig” beschouwd vanwege eigenschappen zoals optimisme of doorzettingsvermogen. Maar veerkracht kan ook worden gezien als een proces dat verandert afhankelijk van de omstandigheden. Dit betekent dat iemand veerkrachtig kan worden door de juiste steun en hulpmiddelen te ontvangen, zelfs als ze niet van nature veerkrachtig zijn.
Onderzoek naar veerkracht bij neurodiversiteit
Recent onderzoek naar veerkracht in neurodivergente populaties toont aan dat er aanzienlijke variatie is in hoe mensen met neurodivergente condities omgaan met tegenslagen. In een scoping review van 176 onderzoeken werd onderzocht hoe veerkracht wordt geconceptualiseerd bij mensen met bijvoorbeeld autisme, ADHD en leerstoornissen. De resultaten toonden aan dat er niet één duidelijke definitie van veerkracht is, maar dat het vooral gaat om de wisselwerking tussen persoonlijke en omgevingsfactoren.
Veerkracht bij neurodivergente mensen wordt sterk beïnvloed door de mate van sociale steun die ze ontvangen, hun vermogen om met stress om te gaan, en de mate van acceptatie door de omgeving. Er werden 83 unieke factoren geïdentificeerd die van invloed zijn op veerkracht, maar slechts 20 daarvan kwamen in meer dan 5% van de studies voor. Dit laat zien hoe divers de concepten en ervaringen van veerkracht kunnen zijn in verschillende neurodivergente populaties.
Belangrijke beschermende factoren
Uit het onderzoek kwam naar voren dat er een aantal factoren zijn die veerkracht bij neurodivergente mensen kunnen bevorderen. Deze factoren zijn vaak bio-psycho-sociaal van aard, wat betekent dat ze te maken hebben met zowel biologische, psychologische als sociale invloeden. Hieronder volgt een overzicht van enkele van de belangrijkste beschermende factoren:
| Factor | Beschrijving |
|---|---|
| Sociale steun | Steun van familie, vrienden en de gemeenschap is essentieel voor het welzijn. |
| Omgevingsacceptatie | Een omgeving die neurodiversiteit accepteert en ondersteunt bevordert veerkracht. |
| Individuele vaardigheden | Vaardigheden zoals emotieregulatie en probleemoplossend vermogen dragen bij aan beter functioneren. |
| Cognitieve flexibiliteit | Het vermogen om je aan te passen aan veranderingen en nieuwe situaties. |
Deze factoren laten zien dat veerkracht niet enkel een kwestie is van individuele kracht, maar ook sterk afhankelijk is van de steun en acceptatie vanuit de omgeving.
Praktische voorbeelden: Hoe werkt veerkracht in het dagelijks leven?
Om het concept veerkracht bij neurodiversiteit beter te begrijpen, kunnen we enkele praktische voorbeelden bekijken. Stel je voor: een jongere met ADHD heeft moeite met de structuur en verwachtingen op school. Hij ervaart vaker mislukkingen en wordt soms verkeerd begrepen door zijn leraren. Maar dankzij een ondersteunend netwerk van vrienden en familie, samen met een coach die helpt bij het ontwikkelen van zelfregulatievaardigheden, slaagt hij erin zijn opleiding af te ronden en uiteindelijk een succesvolle carrière te starten. Dit is een voorbeeld van veerkracht, waarin persoonlijke inspanning en omgevingssteun samensmelten.
Sociale steun van familie, vrienden en professionals, evenals een gemeenschap die neurodiversiteit omarmt, kan ervoor zorgen dat mensen niet alleen overleven, maar bloeien.
Een ander scenario kan een volwassen vrouw met autisme zijn die in haar vroege jaren problemen had met sociale interacties en carrièreplanning. Door een omgeving te vinden die haar sterkten herkent en ondersteunt, en door strategieën aan te leren om met sociale uitdagingen om te gaan, kan ze een succesvol en bevredigend leven opbouwen. Veerkracht toont zich hier in de vorm van het vinden van een ondersteunende werkomgeving en het ontwikkelen van strategieën om obstakels te overwinnen.
Black MH, Helander J, Segers J, Ingard C, Bervoets J, de Puget VG, Bölte S. Resilience in the face of neurodivergence: A scoping review of resilience and factors promoting positive outcomes. Clin Psychol Rev. 2024 Nov;113:102487. doi: 10.1016/j.cpr.2024.102487. Epub 2024 Aug 15. PMID: 39178757.
