Veel autistische volwassenen ervaren blijvende uitdagingen op het gebied van sociale communicatie, zelfs ver voorbij hun jongvolwassen jaren. Deze uitdagingen variëren van moeite met het aangaan en onderhouden van vriendschappen tot problemen met het aangaan van diepere sociale relaties. Voor velen leidt dit tot een gevoel van isolatie en kan het hun algehele kwaliteit van leven beïnvloeden. Hoewel sommige autistische volwassenen actief deelnemen aan gemeenschappen, blijkt het vaak moeilijk om voorbij oppervlakkige contacten te gaan. Dit kan invloed hebben op hun onafhankelijkheid en alledaagse functioneren. Er is echter een groeiende behoefte aan programma’s die deze volwassenen ondersteunen in hun sociale interacties en helpen bij het navigeren door de verschillende stadia van hun leven.
Wat is het PEERS®-programma?
Het Program for the Education and Enrichment of Relational Skills (PEERS®) is oorspronkelijk ontwikkeld als een evidence-based interventieprogramma om autistische jongeren te ondersteunen bij het verbeteren van hun sociale vaardigheden. Het programma, dat in 2009 werd geïntroduceerd, richt zich op het bevorderen van sociale communicatie, het maken van vrienden en het ontwikkelen van interpersoonlijke relaties. De effectiviteit ervan is goed gedocumenteerd, en het programma is inmiddels in verschillende landen aangepast en toegepast. In 2012 werd PEERS® aangepast voor jongvolwassenen, met als doel om hun sociale interacties te verbeteren en hun zelfvertrouwen in sociale situaties te vergroten. De methodiek is succesvol gebleken in het helpen van jongeren om hun sociale responsiviteit en empathie te versterken, maar het werd al snel duidelijk dat PEERS® nog niet volledig aansloot bij de specifieke behoeften van autistische volwassenen buiten de jongvolwassen levensfase.
De Nederlandse versie van het PEERS®-programma is vertaald en aangepast om aan te sluiten bij de Nederlandse culturele context. Hierbij wordt onder andere gewerkt met huiswerkopdrachten en ouderbijeenkomsten om de geleerde vaardigheden te ondersteunen en te generaliseren naar het dagelijks leven. Onderzoek in Nederland laat zien dat het programma veelbelovende resultaten heeft op het gebied van sociale vaardigheden, contacten met leeftijdsgenoten en sociale responsiviteit (Kenniscentrum Phrenos) (Autisme Kennisbank).
Daarnaast wordt PEERS® ook gebruikt door organisaties zoals MEE en Yulius, waar het wordt aangeboden als een groepstraining voor jongeren en jongvolwassenen met autisme, gericht op het aangaan en onderhouden van vriendschappen (Hogrefe) (NVA Autisme). Dit toont aan dat er groeiende belangstelling is voor de toepassing van PEERS® in Nederland, met name in de ondersteuning van sociale vaardigheden bij autistische jongeren en volwassenen.
De noodzaak van aanpassing voor autistische volwassenen
Veel autistische volwassenen kampen met langdurige uitdagingen die hen verhinderen om typische mijlpalen in het volwassen leven te bereiken, zoals zelfstandig wonen, een stabiele baan, of het aangaan van romantische relaties. Deze obstakels worden versterkt door de vaak beperkte toegang tot sociale en gezondheidszorgdiensten die specifiek zijn afgestemd op de behoeften van volwassenen met autisme. Ondanks deze uitdagingen blijkt uit onderzoek dat veel autistische volwassenen een sterke behoefte hebben aan sociale verbindingen en steun, wat de noodzaak onderstreept om interventieprogramma’s zoals PEERS® aan te passen aan de volwassen levensfase.
De focus van de huidige aanpassing van het PEERS®-programma ligt op het ondersteunen van autistische volwassenen in het opbouwen van diepere, betekenisvolle relaties en het vergroten van hun onafhankelijkheid. Dit is cruciaal, omdat volwassenen andere uitdagingen en prioriteiten hebben dan jongeren, zoals werk, gezinsleven en verantwoordelijkheden die verband houden met het ouder worden. De nadruk van het programma verschuift daarom naar het ontwikkelen van sociale vaardigheden die aansluiten bij de complexiteit van de volwassen levensfase.
Aanpassingen in het PEERS®-programma: Inclusie van neurodiverse perspectieven
Om PEERS® relevant te maken voor volwassenen van alle leeftijden, was het essentieel om neurodiverse perspectieven te integreren. Dit houdt in dat het programma werd aangepast om niet alleen de typische sociale normen te onderwijzen, maar ook om autistische volwassenen de ruimte te geven om hun eigen sociale strategieën te ontwikkelen. Autistische individuen hebben vaak een andere manier van communiceren en sociaal functioneren, en het is belangrijk dat een ondersteuningsprogramma dit erkent en respecteert. Een van de belangrijkste veranderingen was het verwijderen van elementen die als ableïstisch werden ervaren. Bijvoorbeeld, in plaats van te spreken over ‘sociale coaching’, waarbij een ouder of voogd fungeert als begeleider, werd gekozen voor een ‘programma-partner’ die samen met de deelnemer werkt aan sociale doelen. Dit benadrukt een gelijkwaardige relatie en respecteert de autonomie van de autistische volwassene.
Een andere belangrijke aanpassing was het integreren van discussies over het al dan niet ‘maskeren’ van autistische kenmerken in sociale situaties. Maskeren verwijst naar het aanpassen van gedrag om beter aan te sluiten bij de verwachtingen van niet-autistische mensen, wat vaak leidt tot stress en uitputting bij autistische individuen. Deelnemers werden aangemoedigd om zelf te beslissen wanneer ze wilden maskeren of hun autisme wilden openbaren, afhankelijk van de situatie. Deze aanpassingen zorgen ervoor dat autistische volwassenen zich gehoord en begrepen voelen, en geven hen meer controle over hun sociale interacties.
Concrete veranderingen in de inhoud en opzet van het programma
Naast de inclusie van neurodiverse perspectieven, zijn er specifieke veranderingen aangebracht in de inhoud en opzet van het programma om het beter af te stemmen op de volwassen levensfase. Eén van de aanpassingen was het bieden van flexibiliteit in de opdrachten. In het oorspronkelijke PEERS®-programma werd deelnemers bijvoorbeeld gevraagd om een nieuwe sociale groep te vinden en zich hierbij aan te sluiten om nieuwe vrienden te maken. Voor veel volwassenen, met name degenen die al een druk werk- en gezinsleven hebben, bleek dit een stressvolle opdracht. Daarom werd deze opdracht optioneel gemaakt, waarbij deelnemers werden aangemoedigd om zich te concentreren op het verbeteren van bestaande relaties als dat beter paste bij hun doelen.
Ook werd het gebruik van rollenspellen aangepast. In plaats van videoclips met jonge acteurs, werden nieuwe rollenspellen geschreven en uitgevoerd tijdens de sessies, gericht op situaties die meer representatief zijn voor volwassenen. Deze rollenspellen benadrukten niet alleen het toepassen van sociale strategieën, maar boden ook ruimte voor deelnemers om hun eigen ervaringen te delen en elkaar te ondersteunen.
Een andere belangrijke verandering was het wegnemen van rigide sociale ‘regels’ en het vervangen hiervan door flexibele sociale strategieën. Dit stelde volwassenen in staat om zelf te bepalen welke strategieën voor hen werkten, in plaats van te worden beoordeeld op basis van strikte richtlijnen.
Resultaten: Verbeterde acceptatie en relevantie
Uit de resultaten van de aangepaste PEERS®-sessies bleek dat autistische volwassenen over het algemeen positief reageerden op de aanpassingen. Vooral de tweede groep deelnemers (Cohort 2), die deelnam na verdere aanpassingen op basis van feedback van de eerste groep, gaf aan dat de veranderingen het programma relevanter en nuttiger maakten. Deelnemers beoordeelden het programma als duidelijk, begrijpelijk en ondersteunend, en velen gaven aan dat ze de geleerde strategieën in hun dagelijkse leven gebruikten. Interessant is dat de flexibiliteit in het programma, zoals de keuze om deel te nemen aan nieuwe sociale groepen of te oefenen met specifieke sociale situaties, werd gezien als een van de meest waardevolle aspecten.
Implicaties voor de toekomst: Het belang van langdurige ondersteuning
De bevindingen van dit onderzoek benadrukken de noodzaak van langdurige en aangepaste ondersteuning voor autistische volwassenen. Het aanpassen van een programma zoals PEERS® voor verschillende levensfasen is slechts een eerste stap. Er blijft een aanzienlijke behoefte aan programma’s die niet alleen gericht zijn op jongvolwassenen, maar die autistische individuen door hun hele leven heen ondersteunen. Sociale interacties veranderen immers met de leeftijd, en het vermogen om zich aan te passen aan deze veranderingen is essentieel voor een verhoogde kwaliteit van leven.
Conclusie
De aanpassingen aan het PEERS®-programma hebben aangetoond dat het mogelijk is om een reeds effectief programma verder te ontwikkelen om autistische volwassenen van alle leeftijden beter te ondersteunen. Door neurodiversiteit te omarmen en meer ruimte te geven voor autonomie, kan PEERS® bijdragen aan het verbeteren van sociale relaties en de algehele levenskwaliteit van autistische volwassenen. Deze aanpak zou als model kunnen dienen voor andere interventies, waarbij de nadruk ligt op de kracht van individuele keuzes en het belang van aanpassing gedurende de hele levensloop.
Harker SA, Baxter LC, Gallegos SM, Mitchell MM, Zerga L, Matthews NL, Braden BB. Adapting the PEERS® for Young Adults Program for Autistic Adults across the Lifespan. Healthcare (Basel). 2024 Aug 9;12(16):1586. doi: 10.3390/healthcare12161586. PMID: 39201145; PMCID: PMC11354006.
