IJzer is een essentieel mineraal dat een sleutelrol speelt in onze algehele gezondheid. Het meeste ijzer in ons lichaam bevindt zich in hemoglobine, het eiwit dat zuurstof in ons bloed transporteert. Maar ijzer is meer dan alleen een zuurstofdrager: het is ook betrokken bij belangrijke processen in ons zenuwstelsel, zoals de productie van neurotransmitters, waaronder dopamine en serotonine. Deze chemische stoffen zijn van groot belang voor onze stemming, aandacht, geheugen en slaap.
Slaapstoornissen, zoals het rusteloze benen syndroom (RLS), worden steeds vaker gelinkt aan ijzertekort. Dit geldt vooral voor kinderen met ADHD en autisme. Deze kinderen hebben vaak slaapproblemen, wat hun gedrag overdag nog verder kan compliceren. Recent onderzoek wijst uit dat het vroegtijdig opsporen en behandelen van ijzertekort kan helpen om deze slaapstoornissen te verbeteren.
Wat is ijzertekort en waarom is het een probleem?
IJzertekort betekent dat er te weinig ijzer in het lichaam aanwezig is om vitale functies goed te laten verlopen. Vaak wordt gedacht dat ijzertekort alleen een probleem is als het leidt tot bloedarmoede, waarbij het aantal rode bloedcellen verminderd is. Dit wordt anemisch ijzertekort genoemd. Maar er is ook niet-anemisch ijzertekort, waarbij het ijzergehalte in het lichaam laag is, zonder dat dit direct tot bloedarmoede leidt. Dit niet-anemische ijzertekort kan subtiele maar ingrijpende gevolgen hebben, zoals slaapproblemen en verminderde concentratie.
Bij kinderen met neuroontwikkelingsstoornissen zoals ADHD en ASS, komt ijzertekort vaak voor zonder dat het direct herkend wordt. Een van de redenen hiervoor is dat de symptomen, zoals rusteloosheid en slaapproblemen, vaak worden toegeschreven aan de onderliggende stoornis, terwijl ijzertekort mogelijk een belangrijke bijdragende factor is. Uit recent onderzoek blijkt dat bij bijna 94% van de kinderen die een slaap-/waakkliniek bezochten, ijzertekort werd vastgesteld. Bijna de helft van deze kinderen had ook een familiegeschiedenis van ijzertekort, wat suggereert dat genetische factoren een rol kunnen spelen in de vatbaarheid voor deze problemen.
De rol van ijzertekort
Kinderen met ADHD en/of autisme hebben vaak moeite met slapen. Dit kan variëren van problemen met het in slaap vallen tot een verstoorde slaapkwaliteit, zoals rusteloze slaap. Wat veel mensen niet weten, is dat deze slaapproblemen mogelijk worden verergerd door een tekort aan ijzer in het lichaam. Het rusteloze benen syndroom (RLS), een aandoening waarbij mensen een sterke drang voelen om hun benen te bewegen, is een van de bekendste slaapstoornissen die in verband wordt gebracht met ijzertekort. Mensen met RLS kunnen hun benen niet stilhouden wanneer ze proberen te rusten of te slapen, wat leidt tot onrustige nachten en vermoeidheid overdag.
Het rusteloze benen syndroom (RLS), een aandoening waarbij mensen een sterke drang voelen om hun benen te bewegen, is een van de bekendste slaapstoornissen die in verband wordt gebracht met ijzertekort.
Uit het onderzoek blijkt dat kinderen met ADHD en ASS vaak hypermotorische rusteloosheid ervaren, wat betekent dat ze niet alleen overdag rusteloos zijn, maar ook ’s nachts moeite hebben om stil te liggen. Dit kan ervoor zorgen dat ze moeite hebben met het in slaap vallen en dat hun slaap onderbroken wordt door onrustige bewegingen. De resultaten van het onderzoek laten zien dat ijzertekort een belangrijke factor kan zijn bij deze slaapstoornissen. Bij kinderen met een diagnose van ADHD werd in 46% van de gevallen ook RLS vastgesteld, en bij kinderen met ASS was dit 45%.
Het interessante is dat de symptomen van ijzertekort, zoals rusteloosheid en slaapproblemen, vaak over het hoofd worden gezien omdat ze zo nauw lijken verbonden met de symptomen van ADHD en ASS zelf. Dit benadrukt het belang van een grondige medische evaluatie van kinderen met deze aandoeningen om mogelijke oorzaken zoals ijzertekort op te sporen en te behandelen.
Familiegeschiedenis van ijzertekort: een verborgen risicofactor?
Een van de meest opvallende bevindingen van het onderzoek is de sterke relatie tussen ijzertekort en familiegeschiedenis. Bij kinderen met ADHD of autisme die een familiegeschiedenis van ijzertekort hadden, was de kans op slaapstoornissen zoals RLS aanzienlijk hoger. Voorbeeld: kinderen met ADHD en een familiegeschiedenis van ijzertekort hadden bijna zes keer meer kans om zelf ook RLS te ontwikkelen. Ook voor slapeloosheid en andere vormen van rusteloze slaap werd een duidelijk verhoogd risico aangetoond.
Stel je voor dat een kind met ADHD niet alleen moeite heeft om zich overdag te concentreren, maar ’s nachts ook moeite heeft om stil te liggen. Het gezin merkt dat het kind ’s nachts vaak wakker wordt, zijn benen beweegt en geen rust vindt. Bij navraag blijkt dat ook de moeder last heeft gehad van rusteloze benen tijdens haar jeugd. Dit is een typisch voorbeeld van hoe een familiegeschiedenis van ijzertekort een verborgen risicofactor kan zijn voor slaapstoornissen, en hoe belangrijk het is om niet alleen naar het kind, maar ook naar de familieachtergrond te kijken bij het stellen van een diagnose.
Hoe herkennen we de signalen van rusteloosheid en slaapstoornissen bij kinderen?
Voor ouders en artsen kan het een uitdaging zijn om de signalen van rusteloze slaap en andere slaapstoornissen te herkennen, vooral bij kinderen met neuroontwikkelingsstoornissen zoals ADHD en ASS. De symptomen van slaapstoornissen worden vaak gezien als onderdeel van hun gedragsproblemen, waardoor onderliggende oorzaken zoals ijzertekort onopgemerkt blijven.
Rusteloze slaap bij kinderen kan zich op verschillende manieren uiten. Een kind kan bijvoorbeeld constant draaien in bed, de benen bewegen of vaak wakker worden zonder duidelijke reden. In ernstige gevallen kan het kind zichzelf onbewust verwonden door herhaaldelijk te schoppen of te bewegen tijdens de slaap. Deze symptomen kunnen wijzen op het rusteloze benen syndroom (RLS) of andere vormen van rusteloosheid tijdens de slaap.
Om rusteloosheid goed te kunnen beoordelen, is het belangrijk om kinderen op een gestructureerde manier te observeren. Het onderzoek introduceert bijvoorbeeld de “suggested clinical immobilization test” (SCIT), een test waarbij kinderen gevraagd worden om stil te zitten en de neiging om hun benen te bewegen te onderdrukken. Deze test kan waardevolle inzichten geven in de mate van rusteloosheid van een kind en helpt artsen bij het stellen van een diagnose. Daarnaast is het belangrijk om goed te luisteren naar de verhalen van ouders en verzorgers, die vaak de beste bron van informatie zijn over het slaapgedrag van hun kinderen.
Wat kunnen we doen? Behandelopties voor ijzertekort
Gelukkig is er een relatief eenvoudige manier om de negatieve gevolgen van ijzertekort op slaap en gedrag aan te pakken: ijzersupplementen. Het onderzoek toont aan dat veel kinderen met ADHD, autisme en slaapproblemen baat hebben bij het verhogen van hun ijzergehalte. Het aanvullen van ijzer in het lichaam kan helpen om symptomen van rusteloze slaap, zoals RLS, te verminderen en de algehele slaapkwaliteit te verbeteren.
Het proces begint met een eenvoudige bloedtest om het ijzergehalte in het lichaam te controleren. Als er sprake is van een tekort, kunnen ijzersupplementen worden voorgeschreven. De effecten van ijzersupplementen zijn vaak binnen enkele weken merkbaar, vooral bij kinderen die lijden aan rusteloze benen of andere slaapstoornissen. Bovendien blijkt uit het onderzoek dat de behandeling van ijzertekort niet alleen de slaapkwaliteit verbetert, maar ook een positieve invloed kan hebben op de algehele ontwikkeling van het kind, zoals verbeterde concentratie en minder gedragsproblemen overdag.
Ipsiroglu OS, Pandher PK, Hill O, McWilliams S, Braschel M, Edwards K, Friedlander R, Keys E, Kuo C, Lewis MS, Richardson A, Wagner AL, Wensley D. Iron Deficiency and Restless Sleep/Wake Behaviors in Neurodevelopmental Disorders and Mental Health Conditions. Nutrients. 2024 Sep 11;16(18):3064. doi: 10.3390/nu16183064. PMID: 39339663; PMCID: PMC11435348.
