Kinderen met dyslexie hebben niet alleen moeite met lezen, maar vaak ook met schrijven. Dit komt doordat lezen en schrijven op veel manieren met elkaar verbonden zijn. Beide vaardigheden gebruiken dezelfde processen in de hersenen, zoals het koppelen van klanken aan letters en het onthouden van woorden. Als lezen lastig is, werkt dat ook door in het schrijfproces.
Schrijfproblemen bij kinderen met dyslexie kunnen op verschillende manieren naar voren komen. Vaak hebben ze moeite met spelling en is hun handschrift minder leesbaar. Hun teksten zijn soms minder goed georganiseerd en bevatten minder gevarieerde woorden. Ook het bedenken en structureren van ideeën kan een uitdaging zijn.
De “simple view of writing” uitgelegd
Om te begrijpen waarom schrijven moeilijk is voor kinderen met dyslexie, is de “simple view of writing” een handig hulpmiddel. Dit model legt uit welke vier vaardigheden belangrijk zijn bij schrijven:
- Transcriptie: het schrijven van woorden en zinnen, inclusief spelling en handschrift.
- Werkgeheugen: het tijdelijk vasthouden en bewerken van informatie tijdens het schrijven.
- Executieve functies: vaardigheden zoals plannen, organiseren en je werk controleren.
- Tekstproductie: het samenstellen van zinnen en paragrafen.
Als een van deze vaardigheden minder goed ontwikkeld is, zoals vaak bij dyslexie het geval is, heeft dat invloed op het hele schrijfproces.
Uitdagingen in het schrijven
Jordan, een jongen van 10 jaar met dyslexie, laat zien hoe schrijven er voor een kind met dyslexie uit kan zien. Hij schreef een tekst over zijn favoriete spelletje, maar zijn werk zat vol spelfouten en was moeilijk te lezen. Bijvoorbeeld: hij schreef “frinds” in plaats van “friends” en maakte onhandige zinnen zoals “Playing with friends are fun to play with them.”
Jordan had ook moeite om zijn ideeën goed te ordenen. Zijn tekst herhaalde zichzelf vaak, wat erop wijst dat hij niet vooraf een plan had gemaakt. Omdat Jordan zoveel moeite moest doen om de woorden goed op papier te krijgen, had hij weinig energie over voor het bedenken van complexe ideeën of het controleren van zijn werk.
Strategieën om schrijfvaardigheden te verbeteren
Gelukkig zijn er veel manieren om kinderen zoals Jordan te helpen beter te schrijven. Hieronder staan een paar effectieve strategieën:
- Spelling oefenen: Kinderen met dyslexie leren beter spellen door fonetiek: de klanken van een woord koppelen aan de juiste letters. Ook het herkennen van woorddelen, zoals voorvoegsels en achtervoegsels, helpt.
- Handschrift verbeteren: Door letters stap voor stap aan te leren, met duidelijke voorbeelden en veel oefening, kunnen kinderen hun handschrift verbeteren. Gebruik van technologie zoals een tablet kan extra ondersteuning bieden.
- Zelfregulatie ontwikkelen: Zelfregulatie betekent dat kinderen leren hun schrijfproces te sturen. Bijvoorbeeld: een plan maken voordat ze beginnen en zichzelf controleren tijdens het schrijven. Een handige methode hiervoor is het gebruik van ezelsbruggetjes, zoals het stappenplan STOP: Stel doelen, Plan, Organiseer en Pas aan.
- Tekststructuur leren: Door kinderen te leren hoe een tekst opgebouwd is (bijvoorbeeld een beschrijving of een vergelijking), wordt het makkelijker om ideeën te ordenen. Dit vermindert de druk tijdens het schrijven.
Het STOP-stappenplan is een eenvoudige methode die kinderen helpt bij het plannen en organiseren van hun schrijfwerk. Hier is wat elke stap inhoudt:
- Stel doelen: Het kind bedenkt wat het wil bereiken met het schrijven. Bijvoorbeeld: “Ik wil een tekst schrijven met drie goede argumenten.” Dit helpt om een duidelijke richting te hebben.
- Plan: Het kind maakt een plan voor de structuur van de tekst. Bijvoorbeeld: een inleiding, drie hoofdpunten en een afsluiting.
- Organiseer: Het kind verzamelt ideeën en sorteert ze op volgorde. Dit kan met behulp van een lijstje, een schema of een tekening van hoe de tekst eruit moet zien.
- Pas aan: Na het schrijven controleert het kind de tekst en past het aan waar nodig. Dit kan gaan om spelling, zinsbouw of de volgorde van de ideeën.
STOP is handig omdat het kinderen helpt om het schrijfproces in kleine, haalbare stappen te verdelen. Dit vermindert stress en maakt schrijven overzichtelijker, vooral voor kinderen met dyslexie of andere leeruitdagingen. Wil je dat ik dit meer uitbreid in het artikel?
Technologische hulpmiddelen
Voor kinderen met dyslexie zijn er steeds meer technologische oplossingen beschikbaar die het schrijfproces kunnen ondersteunen. Deze hulpmiddelen verminderen de stress rondom schrijven en maken het eenvoudiger om ideeën op papier te zetten.
Technologie verlaagt de drempel voor kinderen met dyslexie om te schrijven. Het zorgt ervoor dat ze zich kunnen concentreren op het uitdrukken van ideeën, zonder te veel afgeleid te worden door technische details zoals spelling of handschrift. Dit verhoogt niet alleen hun productiviteit, maar ook hun zelfvertrouwen. Hieronder staan enkele van de meest bruikbare opties:
Spraak-naar-tekstsoftware
Met spraak-naar-tekstprogramma’s kunnen kinderen praten in plaats van typen of schrijven. De gesproken woorden worden automatisch omgezet in tekst. Dit is ideaal voor kinderen die moeite hebben met handschrift of spelling.
- Dragon NaturallySpeaking: Deze software zet gesproken zinnen snel en accuraat om in geschreven tekst. Kinderen kunnen commando’s geven zoals “Nieuwe regel” of “Punt” om het schrijfproces te sturen.
Spellingscontrole en voorspellende tekstprogramma’s
Deze tools helpen kinderen om minder tijd kwijt te zijn aan het corrigeren van spelling en grammatica. Ze bieden suggesties tijdens het typen, wat vooral nuttig is bij moeilijke woorden.
- CoWriter Universal: Een programma dat tekst voorspelt op basis van wat het kind typt. Het biedt ook een voorleesfunctie, zodat kinderen kunnen horen of hun tekst logisch klinkt.
Livescribe-smartpennen
De Livescribe-pen combineert schrijven met opnamefuncties. Terwijl een kind aantekeningen maakt, neemt de pen gesproken uitleg of lesstof op. Later kunnen ze op hun aantekeningen tikken om de bijbehorende audio af te spelen. Dit is handig voor kinderen die moeite hebben om belangrijke informatie te onthouden.
Digitale notitie- en organisatietools
Apps zoals Evernote of OneNote bieden een digitale omgeving waar kinderen ideeën, notities en schema’s kunnen ordenen. Deze tools zijn vooral handig om het schrijfproces te structureren en overzicht te houden.
Typen als alternatief voor schrijven
Voor kinderen die moeite hebben met handschrift, kan leren typen een goede oplossing zijn. Typelessen en speciale keyboards kunnen bijdragen aan snellere en nauwkeurigere tekstproductie.
Praktische tips voor ouders en leraren
Als ouder of leraar kun je een grote rol spelen in het ondersteunen van kinderen met dyslexie. Hier zijn een paar tips:
- Creëer een rustige omgeving: Zorg dat het kind niet afgeleid wordt tijdens het schrijven.
- Gebruik hulpmiddelen: Apps en programma’s voor spellingcontrole of tekst-naar-spraak kunnen veel stress wegnemen.
- Geef positieve feedback: Focus op wat goed gaat, en moedig kleine verbeteringen aan.
- Plan regelmatig oefensessies: Korte, consistente oefening is vaak effectiever dan lange sessies.
Met de juiste ondersteuning en strategieën kunnen kinderen met dyslexie niet alleen beter leren schrijven, maar ook meer zelfvertrouwen krijgen in hun vaardigheden.
Hebert M, Kearns DM, Hayes JB, Bazis P, Cooper S. Why Children With Dyslexia Struggle With Writing and How to Help Them. Lang Speech Hear Serv Sch. 2018;49(4):843-863. doi:10.1044/2018_LSHSS-DYSLC-18-0024
