Dissociatie is een psychologisch fenomeen waarbij mensen zich loskoppelen van een pijnlijke of overweldigende werkelijkheid. Het is een soort mentale vlucht, een mechanisme dat diep in ons zenuwstelsel zit ingebakken. Wanneer we geconfronteerd worden met acute dreiging of stress, reageert ons lichaam vaak met een “vecht- of vluchtreactie.” Als geen van beide opties mogelijk is, kan dissociatie ons tijdelijk beschermen door de emotionele impact te dempen.
Dit kan nuttig zijn, bijvoorbeeld in een crisissituatie waarin rationeel blijven belangrijk is. Maar wanneer dissociatie chronisch wordt, kan het problematisch zijn. Mensen verliezen het contact met de realiteit en ontwijken wat er werkelijk speelt. Bij de klimaat-, ecosysteem- en biodiversiteitscrisis (C-E-B) lijkt dit mechanisme nu op grote schaal te spelen. Veel mensen sluiten hun ogen voor de alarmerende signalen en de gevolgen daarvan.
De impact van de klimaat-, ecosysteem- en biodiversiteitscrisis (C-E-B)
De C-E-B-crisis is een mondiale noodsituatie. Volgens het recente rapport van The Lancet hebben we in 2023 een historisch hoogtepunt bereikt in de uitstoot van broeikasgassen. Dit heeft geleid tot een opwarming van de aarde die waarschijnlijk het gevaarlijke 1,5°C-niveau in 2024 structureel zal overschrijden. Het jaar zal naar verwachting het warmste zijn in ten minste 125.000 jaar.
De gevolgen hiervan zijn verstrekkend. Extreme weersomstandigheden zoals hittegolven, stormen en overstromingen worden steeds heviger en frequenter. Dit leidt tot enorme schade aan ecosystemen en onze samenleving. Tussen 2016 en 2022 verloren we bijvoorbeeld 182 miljoen hectare bos. Deze bossen speelden een cruciale rol bij het opslaan van CO₂ en het beschermen van de biodiversiteit.
De economische schade is eveneens immens. In 2023 veroorzaakten extreme weergebeurtenissen wereldwijd economische verliezen van $227 miljard. Dit bedrag overtreft het bruto binnenlands product van 60% van de wereldeconomieën. Ook de productiviteit lijdt hieronder. Hitte alleen al heeft wereldwijd geleid tot een verlies van $835 miljard aan potentiële inkomsten.
Dit alles raakt ons dagelijks leven: onze voedselvoorziening, waterbronnen, infrastructuur en zelfs onze gezondheid. De psychologische impact is eveneens groot, met een toename van angst, depressie en andere mentale klachten.
Dissociatie en de C-E-B-crisis: W ie sluit zijn ogen?
Ondanks deze duidelijke en vaak persoonlijke gevolgen blijft een groot deel van de mensen dissociëren van de realiteit. Bedrijven, politieke leiders, en zelfs individuen doen dit op verschillende manieren. Sommige CEO’s van grote bedrijven beweren bijvoorbeeld dat klimaatverandering “altijd al heeft bestaan.” Anderen bagatelliseren de schade en zien het als een “onvermijdelijke prijs voor vooruitgang.”
De motivatie voor deze houding is vaak economisch. Mensen die werken in sectoren met een hoge uitstoot, zoals de olie- en gasindustrie of intensieve landbouw, hebben er baat bij om niet stil te staan bij de gevolgen van hun werk. Het beroemde citaat van schrijver Upton Sinclair is hier toepasselijk: “Het is moeilijk iemand iets te laten begrijpen als zijn salaris ervan afhangt dat hij het niet begrijpt.”
Ook religieuze overtuigingen kunnen bijdragen aan deze mentale ontkoppeling. Sommige mensen geloven dat alleen een goddelijke kracht de aarde kan veranderen, en dat menselijke inspanningen daarom zinloos zijn. Voor anderen is de crisis simpelweg te groot en complex om mentaal te bevatten. Dit kan leiden tot een houding van “wat niet weet, wat niet deert.”
Het probleem is echter dat deze dissociatie geen oplossing biedt. Integendeel, het maakt de gevolgen voor zowel rijke als arme gemeenschappen erger.
De gevolgen van dissociatie: mentale gezondheid en maatschappelijke risico’s
Dissociatie van de C-E-B-crisis brengt niet alleen schade aan onze planeet, maar ook aan onszelf. De continue stress van een veranderend klimaat en de nasleep van natuurrampen vergroten de kans op psychische problemen. Angststoornissen, depressie en posttraumatische stress komen vaker voor.
Het is moeilijk iemand iets te laten begrijpen als zijn salaris ervan afhangt dat hij het niet begrijpt.
Daarnaast heeft dissociatie impact op het sociale weefsel van gemeenschappen. Mensen die zich losgekoppeld voelen, raken sneller geïsoleerd, wat kan leiden tot agressie, verslavingen en een afname van sociaal vertrouwen. Deze effecten versterken op hun beurt de kwetsbaarheid van samenlevingen, waardoor ze minder goed kunnen reageren op toekomstige uitdagingen.
De weg naar herstel: weer verbinding maken
De sleutel tot het doorbreken van deze dissociatie ligt in verbinding. Organisaties zoals Transformational Resilience Coordinating Networks (TRCN’s) laten zien hoe dit kan. Ze organiseren activiteiten die mensen helpen om de werkelijkheid onder ogen te zien en actief deel te nemen aan oplossingen.
Denk bijvoorbeeld aan buurtprojecten waarbij bomen worden geplant om de lokale biodiversiteit te herstellen. Of bijeenkomsten waarin mensen eenvoudige technieken leren, zoals ademhalingsoefeningen, om stress beter te hanteren. Andere initiatieven richten zich op praktische maatregelen, zoals het isoleren van huizen of het delen van maaltijden om gemeenschapsbanden te versterken.
Door deze activiteiten leren mensen niet alleen omgaan met de gevolgen van de crisis, maar krijgen ze ook het gevoel dat ze invloed hebben. Dit kan een krachtig tegengif zijn tegen gevoelens van machteloosheid en angst.
Samen werken aan een veerkrachtige toekomst
We kunnen de C-E-B-crisis niet oplossen door onze ogen te sluiten. Alleen door de verbinding met onze omgeving en elkaar te herstellen, kunnen we een toekomst creëren waarin we beter bestand zijn tegen veranderingen. Het werk begint lokaal, in onze eigen gemeenschappen, waar we met kleine maar betekenisvolle stappen het verschil kunnen maken.
Het gaat niet alleen om het redden van de planeet. Het gaat om het herstellen van een gevoel van verbondenheid, veerkracht en hoop. De uitdagingen zijn groot, maar de beloningen zijn dat ook.
The 2024 report of the Lancet Countdown on health and climate change: facing record-breaking threats from delayed action, Romanello, Marina et al. (Nov. 2024). The Lancet.
