Sommige mensen lijken altijd hun zin te krijgen, zelfs als dat ten koste gaat van anderen. Ze spelen hun spelletjes zo geraffineerd dat je pas achter hun ware bedoelingen komt als het te laat is. Dit gedrag wordt vaak geassocieerd met Machiavellianisme, een persoonlijkheidstrek genoemd naar de Italiaanse politicus en filosoof Niccolò Machiavelli. Mensen met deze trek (laten we ze MM’s noemen) zijn strategisch, meedogenloos en gericht op eigen gewin.
Stel je voor dat je met een groep vrienden een gezellige avond plant. Je MM-vriend manipuleert je om een ander buiten te sluiten, met wie hij of zij een conflict heeft. Hoewel je twijfels hebt, geef je toe. Achteraf besef je dat je waardevolle vriendschap op het spel hebt gezet. Waarom heb je toegegeven? Mensen met Machiavellianisme weten precies hoe ze je twijfels moeten uitbuiten.
De verborgen tactieken van de meester-manipulator
Machiavellianisme wordt vaak genoemd als onderdeel van de ‘donkere driehoek’, samen met narcisme en psychopathie. Maar wat onderscheidt een MM nu precies van een psychopaat? Volgens onderzoekers zoals Christian Blötner van de Universiteit van Novi Sad, draait Machiavellianisme om strategische planning en het vermijden van verlies. Dit gedrag is minder impulsief dan psychopathie en wordt vaak gekenmerkt door cynisme en wantrouwen. MM’s geloven dat anderen net zo sluw zijn als zijzelf, wat hun manipulatieve gedrag in hun ogen rechtvaardigt.
Het belangrijkste verschil is dat Machiavellianisme niet altijd gaat om het kwetsen van anderen. Het draait eerder om winst en zelfbescherming. Dat maakt het soms moeilijk om dit gedrag te herkennen. Maar als je het eenmaal doorhebt, vallen de patronen op: controle, macht en een diepgeworteld cynisme.
De wetenschap achter manipulatief gedrag
Machiavellianisme is moeilijk te meten, juist omdat het gedrag zo subtiel is. Onderzoekers zoals Blötner hebben geprobeerd om met een nieuwe test, de Machiavellian Approach and Avoidance Questionnaire (MAAQ), deze persoonlijkheidstrek beter te definiëren. De test bevat stellingen zoals:
- “Ik manipuleer anderen om mijn zin te krijgen.”
- “Mensen zijn alleen vriendelijk als ze iets van je willen.”
Respondenten scoren zichzelf van 1 (helemaal oneens) tot 5 (helemaal eens). Het doel is om te begrijpen hoe sterk iemand neigt naar ‘approach’ (het verkrijgen van macht en middelen) en ‘avoidance’ (het vermijden van verlies of zwakte).
Interessant genoeg testte het team de vragenlijst op een diverse groep mensen uit Duitsland, Canada, Servië en het Verenigd Koninkrijk. Dit onderzoek toonde aan dat MM’s over de hele wereld vergelijkbare gedragsneigingen hebben, hoewel nuances tussen culturen bestaan. Duitsers scoorden bijvoorbeeld hoger op vermijdend gedrag dan Serviërs.
De MAAQ: hoe meet je Machiavellianisme?
De MAAQ biedt een nieuwe kijk op Machiavellianisme, maar er zijn ook uitdagingen. Het belangrijkste doel was om dit gedrag te onderscheiden van psychopathie, maar dit bleek lastig. Veel eigenschappen overlappen, zoals manipulatie en een gebrek aan empathie. Toch scoorden MM’s hoger op cynisme en strategisch gedrag, wat een belangrijk verschil maakt.
De vraag blijft: kunnen mensen zichzelf eerlijk beoordelen op zulke negatieve eigenschappen? Waarschijnlijk niet. Een echte MM zal waarschijnlijk ontkennen dat de stellingen van toepassing zijn. Bovendien zijn ze vaak meesters in zelfbedrog; ze geloven oprecht dat hun gedrag normaal of noodzakelijk is.
Waarom onderscheid maken tussen Machiavellianisme en psychopathie lastig is
Psychopathie en Machiavellianisme lijken sterk op elkaar, maar de verschillen zitten in de details. Psychopaten zijn impulsiever en worden vaak gedreven door directe bevrediging van hun behoeften. MM’s daarentegen plannen vooruit en hebben een strategische aanpak. Ze zijn minder geneigd om regels openlijk te breken, maar manipuleren binnen de grenzen van wat sociaal acceptabel lijkt.
Dit onderscheid blijkt echter vaag in de praktijk. Uit het onderzoek van Blötner bleek dat veel respondenten vergelijkbaar scoorden op beide persoonlijkheidstrekken. Toch lijkt Machiavellianisme vaker gepaard te gaan met cynisme en een strategische instelling.
Het gevaar van manipulatieve persoonlijkheden in je omgeving
MM’s kunnen schadelijk zijn voor je mentale welzijn. Ze gebruiken je twijfels, schuldgevoelens en emoties in hun voordeel. Het gevaar schuilt in hun subtiele aanpak. Waar een psychopaat vaak direct confronterend is, werkt een MM achter de schermen. Ze creëren conflicten zonder zelf direct betrokken te lijken.
Het herkennen van dit gedrag kan helpen om jezelf te beschermen. Vraag jezelf af: voelt deze relatie onevenwichtig? Word ik steeds gemanipuleerd om iets te doen wat ik niet wil? Als het antwoord ja is, kan het tijd zijn om afstand te nemen.
Hoewel de MAAQ nog niet perfect is, biedt het een interessante manier om manipulatief gedrag beter te begrijpen. Door deze inzichten kun je bewuster omgaan met mensen die dit gedrag vertonen.
Blötner, C., Dinić, B. M., Denovan, A., Dagnall, N., Krstić, P., Papageorgiou, K. A., Trahair, C., & Plouffe, R. A. (2024). The machiavellian approach and avoidance questionnaire: Further validation and evidence of cross-national validity. Journal of Personality Assessment. doi:10.1080/00223891.2024
