Waarom hebben meer mannen autisme dan vrouwen? Dit is een vraag die wetenschappers al jaren bezig houdt. Autisme, dat gekenmerkt wordt door uitdagingen in sociale communicatie en herhalend gedrag, komt veel vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Wetenschappers ontdekken steeds meer over de rol die biologische verschillen tussen de seksen spelen bij de ontwikkeling van autisme. Denk hierbij aan de invloed van hormonen, genetica en zelfs hoe onze hersenen gevormd worden.
Waarom zijn er meer mannen met autisme?
Onderzoek laat zien dat sekse een grote rol speelt in hoe hersenen zich ontwikkelen. Hormonen zoals testosteron, die hoger zijn bij mannen, zorgen voor een andere groei van bepaalde hersengebieden. Deze hormonen stimuleren bijvoorbeeld de groei van zogenaamde ‘radiale gliacellen’, een soort bouwsteen in de hersenen. Dit kan leiden tot grotere hersendelen zoals de amygdala, die belangrijk is voor emoties. Bij vrouwen spelen oestrogenen juist een grotere rol. Deze hormonen bevorderen verbindingen tussen hersencellen en dragen bij aan de complexiteit van de frontale cortex, die betrokken is bij planning en sociale interacties.
Daarnaast zijn er genetische verschillen. Vrouwen hebben twee X-chromosomen, terwijl mannen er maar één hebben. Dit betekent dat vrouwen een soort back-up hebben als een gen op het X-chromosoom niet goed werkt. Bij mannen, die slechts één X-chromosoom hebben, kan dit sneller tot problemen leiden. Dit wordt het ‘vrouwelijke beschermende effect’ genoemd en zou een verklaring kunnen zijn voor het verschil in autismeprevalentie.
De rol van hormonen in de hersenen
Hormonen spelen een cruciale rol bij de ontwikkeling van de hersenen, en dat begint al in de baarmoeder. Bij mannen hebben hogere testosteronwaarden invloed op de groei en functie van hersencellen. Dit hormoon stimuleert bijvoorbeeld de aanmaak van meer excitatoire neuronen, die zorgen voor activatie in de hersenen. Maar er zit ook een keerzijde aan: een overmaat aan deze neuronen kan leiden tot een disbalans tussen excitatie en inhibitie, een kenmerk dat vaak wordt gezien bij autisme.
Excitatie en inhibitie zijn termen die worden gebruikt om uit te leggen hoe hersencellen (neuronen) met elkaar communiceren en samenwerken. Ze beschrijven de balans tussen activering en remming in de hersenen.
- Excitatie betekent dat een neuron een ander neuron activeert.
- Wanneer een neuron wordt geactiveerd (bijvoorbeeld door een signaal van een ander neuron), stuurt het een elektrisch signaal door. Dit signaal kan ervoor zorgen dat andere neuronen ook actief worden.
- Denk aan excitatie als een “groen licht” dat een stroom van activiteit op gang brengt in de hersenen. Het is essentieel voor dingen zoals bewegen, denken, en voelen.
- Inhibitie betekent dat een neuron een ander neuron juist remt.
- In plaats van een signaal door te sturen, zegt een neuron met inhibitie als het ware: “stop even, geen actie nu.”
- Dit is belangrijk om te voorkomen dat de hersenen overactief worden. Inhibitie houdt de activiteit onder controle en zorgt voor balans.
Excitatie en inhibitie moeten in balans zijn. Als er te veel excitatie is, kan dat leiden tot overactiviteit in de hersenen, wat bijvoorbeeld kan bijdragen aan epilepsie of bepaalde kenmerken van autisme, zoals sensorische overgevoeligheid. Aan de andere kant kan te veel inhibitie zorgen voor traagheid of moeilijkheden bij het verwerken van informatie.
Stel je voor dat je een drukke snelweg bent. Excitatie is als het toevoegen van meer auto’s die rijden, terwijl inhibitie is als het toevoegen van stoplichten of verkeersdrempels om de snelheid en hoeveelheid verkeer te reguleren. Een goed werkend systeem heeft beide nodig om alles soepel te laten verlopen.
Bij vrouwen zijn oestrogenen het dominante hormoon. Deze hormonen helpen bij het vormen van sterke verbindingen tussen hersencellen en bevorderen de groei van structuren die belangrijk zijn voor sociale interactie en emoties, zoals de frontale cortex. Dit kan verklaren waarom vrouwen vaak beter zijn in het begrijpen en interpreteren van sociale signalen.
Hoewel deze verschillen fascinerend zijn, zijn ze niet zwart-wit. Onderzoekers ontdekken dat er overlap is tussen de effecten van hormonen bij mannen en vrouwen, wat aantoont hoe complex de hersenontwikkeling is. Toch bieden deze inzichten een basis voor het begrijpen van waarom mannen en vrouwen anders reageren op neuropsychiatrische aandoeningen zoals autisme.
Wat vertellen hersenorganoïden ons?
Een van de meest innovatieve technieken in het huidige onderzoek naar hersenontwikkeling is het gebruik van hersenorganoïden. Maar wat zijn dat precies? Hersenorganoïden zijn miniatuurmodellen van hersenen, gemaakt van stamcellen. Onder laboratoriumomstandigheden groeien deze cellen uit tot structuren die lijken op een echt brein, met zenuwcellen, verbindingen en zelfs eenvoudige hersenlagen.
Wat maakt deze organoïden zo bijzonder? Ze geven onderzoekers een unieke kans om menselijke hersenontwikkeling te bestuderen zonder dat er dierproeven nodig zijn. Bovendien kunnen wetenschappers met organoïden de invloed van hormonen, genen en andere factoren op de hersenen onderzoeken. Zo hebben studies aangetoond dat mannelijke hersenorganoïden meer zenuwgroei vertonen bij blootstelling aan testosteron, terwijl vrouwelijke organoïden sterker reageren op oestrogeen.
Deze modellen zijn echter niet perfect. Omdat organoïden geen bloedvaten of immuuncellen bevatten, missen ze belangrijke elementen die in echte hersenen wel aanwezig zijn. Toch vormen ze een enorme stap vooruit in het begrijpen van hoe autisme ontstaat en hoe sekseverschillen hierin een rol spelen.
Hoe genen een rol spelen bij autisme
Naast hormonen spelen genen een belangrijke rol in de verschillen tussen mannen en vrouwen met autisme. Het X-chromosoom, dat vrouwen dubbel hebben en mannen enkel, bevat een groot aantal genen die betrokken zijn bij hersenontwikkeling. Bij vrouwen kan één van deze twee X-chromosomen worden uitgeschakeld in een proces dat X-inactivatie heet. Dit zorgt voor een unieke mix van genetische expressie, wat vrouwen mogelijk beschermt tegen aandoeningen zoals autisme.
Bij mannen daarentegen is de situatie minder flexibel. Omdat zij maar één X-chromosoom hebben, hebben zij geen ‘back-up’ als er iets mis is met een gen op dit chromosoom. Dit kan een reden zijn waarom autisme vaker voorkomt bij mannen. Daarnaast hebben onderzoekers genen ontdekt, zoals NLGN4X en SHANK1, die anders werken bij mannen en vrouwen met autisme. Deze genen zijn betrokken bij de verbindingen tussen hersencellen, wat verklaart waarom hersennetwerken bij autisme soms anders functioneren.
Een ander belangrijk aspect is de interactie tussen genen en hormonen. Bijvoorbeeld, bepaalde genetische veranderingen kunnen gevoeliger zijn voor testosteron, wat de hersenontwikkeling bij mannen extra beïnvloedt. Door deze complexe genetische en hormonale interacties te bestuderen, hopen wetenschappers beter te begrijpen waarom autisme bij mannen en vrouwen zo verschillend tot uiting komt.
Wat betekent dit voor de diagnose?
Het verschil in hoe mannen en vrouwen hersenen ontwikkelen, heeft ook invloed op hoe autisme wordt gediagnosticeerd. De huidige diagnostische criteria zijn grotendeels gebaseerd op het gedrag van mannen. Dit betekent dat vrouwen, die vaak subtielere symptomen hebben of strategieën ontwikkelen om deze te verbergen, minder snel een diagnose krijgen.
Vrouwen met autisme kunnen bijvoorbeeld sterkere sociale vaardigheden ontwikkelen om hun moeilijkheden te compenseren. Ze leren door observatie hoe ze in sociale situaties moeten handelen, zelfs als dat hen veel energie kost. Dit maakt het voor clinici moeilijker om autisme bij vrouwen te herkennen.
Onderzoekers pleiten daarom voor sekse-specifieke diagnostische criteria. Door meer aandacht te besteden aan hoe autisme zich bij vrouwen manifesteert, kan er minder sprake zijn van onderdiagnoses. Dit kan een wereld van verschil maken, niet alleen voor de juiste behandeling, maar ook voor begrip en ondersteuning.
Toekomst van onderzoek en behandeling
Met alle nieuwe inzichten in de rol van sekse bij autisme, opent zich een wereld aan mogelijkheden voor onderzoek en behandeling. Een veelbelovende ontwikkeling is het gebruik van hersenorganoïden om gepersonaliseerde therapieën te ontwikkelen. Door hersenmodellen te maken van zowel mannen als vrouwen met autisme, kunnen wetenschappers beter begrijpen hoe de aandoening zich verschillend manifesteert en welke behandelingen het meest effectief zijn.
Daarnaast wordt er gekeken naar de rol van hormoontherapie. Omdat hormonen zoals testosteron en oestrogeen een grote invloed hebben op de hersenontwikkeling, zou een op maat gemaakte hormoonbehandeling in de toekomst mogelijk kunnen helpen om bepaalde symptomen van autisme te verminderen. Dit staat echter nog in de kinderschoenen en vereist uitgebreid onderzoek.
Ook genetische therapieën krijgen steeds meer aandacht. Door te focussen op genen zoals NLGN4X en SHANK1, die specifiek betrokken zijn bij de verbindingen tussen hersencellen, hopen onderzoekers nieuwe medicijnen te ontwikkelen die de onderliggende oorzaken van autisme aanpakken in plaats van alleen de symptomen.
Tot slot kan een betere integratie van sekse-specifieke inzichten in de diagnostiek en behandeling van autisme zorgen voor een meer inclusieve benadering. Dit betekent niet alleen betere zorg voor vrouwen, maar ook een breder begrip van hoe autisme in het algemeen werkt.
Met deze ontwikkelingen in het vooruitzicht, lijken we een stap dichter bij het begrijpen van de complexe relatie tussen sekse en autisme. Het is duidelijk dat zowel biologie, genetica als hormonen een belangrijke rol spelen. Dit onderzoek biedt niet alleen hoop op betere behandelingen, maar daagt ons ook uit om onze kijk op autisme te blijven verbreden.
Mitchell M, Spasova A, Syed YA. Unraveling Autism: Using Brain Organoids to Investigate Sex Differences in Brain Development. Biol Psychiatry Glob Open Sci. 2024;4(5):100360. Published 2024 Sep 16. doi:10.1016/j.bpsgos.2024.100360
