Stamcellen zijn een soort ‘bouwstenen’ van het lichaam. Ze kunnen zichzelf vernieuwen en veranderen in andere celtypes, zoals hersencellen, spiercellen of bloedcellen. Dit maakt ze uniek en enorm veelbelovend voor de geneeskunde. Stamcellen spelen een natuurlijke rol in het herstellen van schade in ons lichaam. Maar bij ernstige ziektes of letsel schiet hun natuurlijke herstelcapaciteit vaak tekort.
Wetenschappers kunnen stamcellen nu in een laboratorium kweken en aanpassen. Dit maakt het mogelijk om ze te gebruiken in behandelingen voor aandoeningen waar voorheen weinig opties voor waren, zoals sommige vormen van kanker, diabetes en hartziekten. Maar de mogelijkheden houden daar niet op: ook voor psychische aandoeningen lijken stamcellen een belangrijke rol te kunnen spelen.
Psychische aandoeningen onder de loep
Depressie, schizofrenie, autisme en bipolaire stoornis zijn veelvoorkomende psychische aandoeningen. Deze ziektes hebben niet alleen een enorme impact op het leven van patiënten, maar ook op hun omgeving. Behandelingen zoals medicatie en therapie helpen vaak, maar niet altijd. Sommige patiënten reageren niet goed op medicijnen of blijven klachten houden, ondanks intensieve behandeling.
Deze aandoeningen hebben vaak een complexe oorzaak. Genetische factoren spelen een rol, maar ook omgevingsfactoren zoals stress of trauma. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat ontstekingen in de hersenen, een verstoring van de verbindingen tussen hersencellen en een gebrek aan ‘neuroplasticiteit’ – het vermogen van het brein om zich aan te passen – een grote rol kunnen spelen. Stamceltherapie biedt mogelijkheden om deze problemen direct aan te pakken.
Hoe stamceltherapie werkt bij psychische aandoeningen
Bij stamceltherapie draait het niet alleen om het vervangen van beschadigde cellen. Stamcellen scheiden ook stoffen uit die ontstekingen verminderen en de groei van nieuwe verbindingen tussen hersencellen bevorderen. Dit kan vooral nuttig zijn bij psychische aandoeningen, waar ontstekingen en beschadigde hersenverbindingen vaak een grote rol spelen.

Een ander interessant aspect is het gebruik van zogeheten exosomen. Dit zijn kleine pakketjes met nuttige stoffen die door stamcellen worden uitgescheiden. In plaats van de stamcellen zelf in te brengen, zouden deze exosomen in de toekomst kunnen worden gebruikt als een veiliger en eenvoudiger alternatief. Daarnaast hebben onderzoekers ontdekt dat stamcellen als een soort “koerier” medicijnen direct naar beschadigde delen van de hersenen kunnen brengen.
Huidige inzichten per aandoening
Depressie
Depressie is wereldwijd een van de meest voorkomende psychische aandoeningen. Vooral bij mensen met therapieresistente depressie – waarbij reguliere medicatie niet werkt – is de noodzaak voor nieuwe behandelingen groot. Experimenten met stamcellen in muizen hebben veelbelovende resultaten laten zien. Stamcellen verminderen ontstekingen in het brein en stimuleren de aanmaak van nieuwe hersencellen. Bij kleine, voorlopige studies met mensen werden verbeteringen gezien bij cognitieve functies en stemming.
Schizofrenie
Schizofrenie is een complexe aandoening die vaak leidt tot hallucinaties, wanen en sociale terugtrekking. Stamcelonderzoek bij deze ziekte richt zich op het herstellen van de balans tussen stimulerende en remmende hersencellen. Dit is belangrijk omdat schizofrenie vaak wordt geassocieerd met een verstoring in deze balans. Bij diermodellen hebben stamcellen neuro-inflammatie verminderd en schade aan hersenverbindingen hersteld. Hoewel studies met mensen nog in een vroeg stadium zijn, bieden de eerste resultaten hoop.
Autisme
Autismespectrumstoornis (ASS) is een ontwikkelingsstoornis met zeer uiteenlopende symptomen. Onderzoek wijst uit dat ontstekingen in de hersenen en oxidatieve stress een grote rol kunnen spelen bij autisme. Stamcellen kunnen deze ontstekingen verminderen en mogelijk de connectiviteit in de hersenen verbeteren. In sommige studies werden verbeteringen gezien in sociale vaardigheden en communicatie bij kinderen die stamcelbehandelingen ontvingen. Toch blijft voorzichtigheid geboden, want de lange termijn effecten zijn nog niet volledig duidelijk.
Bipolaire stoornis
Bij bipolaire stoornis wisselen periodes van manie en depressie elkaar af. Stamcelonderzoek bij deze aandoening heeft geleid tot belangrijke inzichten. Door stamcellen van patiënten te gebruiken, kunnen onderzoekers in het laboratorium ‘organoïden’ maken – mini-hersentjes die de aandoening nabootsen. Hiermee kunnen ze nieuwe medicijnen testen en beter begrijpen waarom bepaalde patiënten wel of niet reageren op bijvoorbeeld lithium. Hoewel klinische studies naar stamceltherapie bij bipolaire stoornis nog beperkt zijn, zijn de ontwikkelingen veelbelovend.
De uitdagingen van stamceltherapie
Hoewel de resultaten veelbelovend zijn, is stamceltherapie geen eenvoudige oplossing. Het produceren en toedienen van stamcellen is technisch ingewikkeld en duur. Bovendien zijn er ethische vraagstukken, bijvoorbeeld over het gebruik van embryonale stamcellen. In Nederland en België wordt vooral gewerkt met volwassen stamcellen, zoals die uit vetweefsel of het beenmerg.
Daarnaast is meer onderzoek nodig om te begrijpen hoe stamcellen precies werken en wat de langetermijneffecten zijn. Het blijft belangrijk om de veiligheid en effectiviteit van deze behandelingen zorgvuldig te testen, vooral omdat het om kwetsbare groepen patiënten gaat.
In Nederland en België wordt veel onderzoek gedaan naar stamcellen, onder andere in universitair medische centra. Hoewel stamceltherapie nog niet op grote schaal wordt toegepast voor psychische aandoeningen, zijn de eerste stappen gezet.
Wat denk jij over de toekomst van stamceltherapie, bijvoorbeeld als je neurodivergent bent? Zou je zelf zo’n behandeling overwegen als dat mogelijk zou zijn? Of gruw je alleen al bij het idee ‘genezen’ of ‘aangepast’ te kunnen worden? Laat het weten in de reacties of op ons forum!
Villanueva R. Stem cell therapy for the treatment of psychiatric disorders: a real hope for the next decades. Front Psychiatry. 2025;15:1492415. Published 2025 Jan 7. doi:10.3389/fpsyt.2024.1492415