Veel jonge kinderen met autisme ervaren angst, maar dit wordt vaak over het hoofd gezien. Onderzoek onder peuters en kleuters met autisme laat zien dat ongeveer 30% van hen duidelijke angstklachten heeft. Toch wordt hier in de diagnostiek en begeleiding vaak weinig aandacht aan besteed.
Angst bij jonge kinderen met autisme wordt vaak niet herkend omdat hun signalen anders zijn dan die van neurotypische kinderen. Ze kunnen paniekerig reageren op kleine veranderingen of zich extreem vasthouden aan vaste routines. Dit gedrag wordt vaak gezien als een kenmerk van autisme, terwijl het eigenlijk een teken van angst kan zijn.
Hoe uit angst zich bij jonge kinderen met autisme?
Angst bij autisme ziet er anders uit dan bij neurotypische kinderen. Veelvoorkomende signalen zijn:
- Extreme weerstand tegen veranderingen
- Drang naar voorspelbaarheid en vaste routines
- Heftige emotionele reacties in onbekende situaties
- Overgevoeligheid voor prikkels zoals harde geluiden of fel licht
- Lichamelijke klachten zoals buikpijn of hoofdpijn zonder duidelijke oorzaak
Uit onderzoek blijkt dat ‘angstige onzekerheid’ een veelvoorkomend type angst is bij kinderen met autisme. Dit betekent dat ze moeite hebben met situaties waarin ze niet weten wat er gaat gebeuren. Denk bijvoorbeeld aan een kind dat volledig overstuur raakt wanneer een ouder een andere route naar huis neemt dan normaal.
Angst bij autisme kan toenemen naarmate het kind ouder wordt en kan een negatieve invloed hebben op:
- Sociale ontwikkeling: kinderen vermijden sociale situaties
- Cognitieve ontwikkeling: angst belemmert het leerproces
- Dagelijks functioneren: angst kan eet- en slaapproblemen veroorzaken
Daarnaast bestaat het risico dat angstklachten niet als zodanig worden herkend en dat een kind onterecht geen passende hulp krijgt. Het is daarom belangrijk dat angst bij autisme vroeg wordt herkend en serieus wordt genomen.
Wat kunnen ouders en professionals doen?
Ouders en professionals kunnen helpen door:
- Alert te zijn op subtiele signalen zoals extreme vasthoudendheid aan routines of het vermijden van nieuwe situaties
- Het gebruik van aangepaste meetinstrumenten, zoals de ASC-ASD schaal, die specifiek is ontwikkeld voor angst bij autisme
- Een voorspelbare omgeving te creëren, bijvoorbeeld met visuele ondersteuning zoals pictogrammen
- Geleidelijk nieuwe situaties te introduceren om de tolerantie voor onzekerheid te vergroten
Een nuttige methode is het Coping with Uncertainty in Everyday Situations (CUES)-programma, dat speciaal is ontwikkeld om kinderen met autisme beter te leren omgaan met onzekerheid en onverwachte veranderingen.
Nederland en België
In Nederland en België zijn er verschillende mogelijkheden voor diagnostiek en begeleiding, maar deze zijn niet altijd optimaal afgestemd op angst bij autisme. Problemen zijn onder andere:
- Veel screeningsmethoden zijn niet specifiek afgestemd op autisme, waardoor angstsignalen gemist kunnen worden
- Angst wordt vaak pas herkend als het ernstige problemen veroorzaakt
- Ouders moeten soms lang wachten op gespecialiseerde hulp
Het is belangrijk dat professionals beter worden opgeleid in het herkennen van angst bij autisme en dat er meer toegankelijke diagnostische middelen komen. Ouders die zich zorgen maken, kunnen het beste tijdig contact opnemen met een orthopedagoog of kinderpsycholoog.
Herken jij deze signalen bij een kind in je omgeving? Deel je ervaringen en tips in de reacties!
Durán-Bouza M, Gómez-Ríos S, Cañadas-Pérez M, Brenlla-Blanco JC. Early detection of anxiety symptoms in Autism Spectrum Disorder: An exploratory study in a Spanish sample of 3-6 year old children. PLoS One. 2025;20(1):e0318408. Published 2025 Jan 31. doi:10.1371/journal.pone.0318408