We maken elke dag gebruik van ons geheugen. Niet alleen om ons te herinneren wat we gisteren hebben gedaan, maar ook om ons voor te stellen wat er morgen gaat gebeuren. Dit vermogen, ook wel episodisch geheugen en episodisch toekomstdenken genoemd, helpt ons om situaties te plannen, verwachtingen te vormen en flexibel te reageren op veranderingen. Voor mensen met autisme kunnen deze processen minder vanzelfsprekend verlopen.
Wetenschappers onderzochten daarom hoe mensen met autisme herinneringen ophalen en toekomstige gebeurtenissen bedenken. Hun doel was te begrijpen waar de moeilijkheden liggen: hebben mensen met autisme vooral moeite met het construeren van mentale scènes, of met het verplaatsen van zichzelf door de tijd? Dit inzicht kan helpen bij het ontwikkelen van betere strategieën voor ondersteuning en begeleiding.
Wanneer je je moeilijk een gedetailleerde voorstelling kunt maken van een toekomstige gebeurtenis, wordt het lastiger om goed voorbereid te zijn. Dit kan leiden tot onzekerheid en stress.
Wat onderzochten de wetenschappers?
Om deze vraag te beantwoorden, vergeleken onderzoekers een groep volwassenen met autisme met een neurotypische controlegroep. Beide groepen kregen opdrachten waarbij ze:
- Echte herinneringen aan hun eigen verleden moesten beschrijven,
- Een toekomstige situatie moesten bedenken en beschrijven,
- Een fictieve, niet aan henzelf gerelateerde scène moesten verzinnen (bijvoorbeeld een strand of een museum).
Hiermee wilden de wetenschappers onderzoeken of het probleem vooral ligt in zelf-projectie (het verplaatsen van jezelf door de tijd), of in scene construction (het mentaal samenstellen van een gedetailleerd beeld van een gebeurtenis).
De belangrijkste bevindingen
Uit de resultaten bleek dat mensen met autisme zowel moeite hadden met het beschrijven van hun eigen herinneringen als met het bedenken van toekomstige gebeurtenissen. Maar opvallend was dat ze óók minder gedetailleerd fictieve scènes konden bedenken. Dit suggereert dat het probleem niet zozeer ligt in zelf-projectie, maar eerder in scene construction.
Scene construction is het vermogen om een mentale voorstelling te maken die meerdere zintuiglijke elementen combineert: beelden, geluiden, geuren, emoties en gedachten. Dit proces is belangrijk bij zowel herinneren als plannen. Omdat mensen met autisme hierin minder vaardig zijn, kunnen ze moeite hebben met het ophalen van rijke herinneringen en met het voorstellen van toekomstige scenario’s. Hun mentale beelden zijn vaak fragmentarisch en bevatten minder details, wat het plannen en anticiperen op nieuwe situaties bemoeilijkt.
Daarnaast werd duidelijk dat deze moeilijkheden losstaan van algemene taalvaardigheid of vertelvaardigheden. Dit wijst erop dat het niet simpelweg een probleem is met het onder woorden brengen van gedachten, maar met de manier waarop deze gedachten zelf worden gevormd.
Wat betekent dit voor mensen met autisme?
De bevindingen uit dit onderzoek helpen te verklaren waarom veel mensen met autisme moeite hebben met plannen, zich aanpassen aan veranderingen en omgaan met onvoorspelbaarheid. Wanneer je je moeilijk een gedetailleerde voorstelling kunt maken van een toekomstige gebeurtenis, wordt het lastiger om goed voorbereid te zijn. Dit kan leiden tot onzekerheid en stress.
Bovendien kan dit effect hebben op de manier waarop mensen met autisme communiceren. Omdat herinneringen minder gedetailleerd zijn, kan het lastiger zijn om verhalen te vertellen of ervaringen te delen met anderen. Dit kan sociale interacties bemoeilijken en het gevoel versterken dat anderen je niet goed begrijpen.
Kun je toekomstdenken trainen?
Een belangrijke vraag is of er manieren zijn om toekomstdenken en scene construction te verbeteren. Hoewel er nog weinig specifiek onderzoek naar is gedaan, zijn er een aantal strategieën die mogelijk kunnen helpen:
- Gebruik maken van visuele hulpmiddelen: Beeldmateriaal, zoals pictogrammen, mindmaps of video’s, kan helpen om toekomstige situaties concreter te maken.
- Stap-voor-stap planning: Door gebeurtenissen op te breken in kleine, overzichtelijke stappen wordt het makkelijker om een mentaal beeld te vormen van wat er gaat gebeuren.
- Verhalen en scripts: Door veelvoorkomende sociale of praktische scenario’s als vaste scripts te oefenen, kunnen mensen met autisme beter voorbereid zijn op nieuwe situaties.
- Mindfulness en introspectie: Het actief reflecteren op ervaringen en verwachtingen kan helpen om episodische herinneringen en toekomstbeelden te versterken.
Hoewel deze strategieën niet per se het onderliggende probleem oplossen, kunnen ze wel de dagelijkse uitdagingen verlichten. Verdere studies kunnen helpen bepalen welke methoden het meest effectief zijn.
De autismetriade
Autisme wordt vaak beschreven aan de hand van de autismetriade, een model dat drie domeinen onderscheidt waarin mensen met autisme doorgaans uitdagingen ervaren: sociale interactie, communicatie en verbeelding. Hoewel recente inzichten in autisme complexer zijn dan deze klassieke indeling, biedt de triade nog steeds een nuttig kader om bepaalde kenmerken te begrijpen.
- Sociale interactie: Mensen met autisme kunnen moeite hebben met sociale relaties. Dit kan zich uiten in minder begrip voor sociale regels, moeite met oogcontact of minder spontane interactie. Dit betekent niet dat ze geen sociale verbinding willen, maar dat de gebruikelijke sociale signalen minder intuïtief zijn.
- Communicatie: Dit omvat zowel verbale als non-verbale communicatie. Sommige mensen met autisme spreken weinig of helemaal niet, terwijl anderen juist uitgebreid kunnen praten over specifieke interesses, maar moeite hebben met subtiele sociale communicatieregels, zoals sarcasme of impliciete betekenissen.
- Verbeelding: Dit domein verwijst naar de vaardigheid om flexibel te denken en nieuwe situaties voor te stellen. Dit raakt direct aan de kern van het onderzoek dat in dit artikel wordt besproken. Mensen met autisme kunnen moeite hebben met scene construction en mentaal tijdreizen, wat van invloed is op zowel herinneringen als toekomstdenken. Dit kan verklaren waarom veranderingen moeilijk zijn en waarom ze behoefte hebben aan voorspelbaarheid en routine.
De autismetriade helpt om te begrijpen hoe bepaalde uitdagingen zich kunnen manifesteren, maar het is belangrijk om te benadrukken dat autisme bij iedereen anders is. Niet iedereen met autisme ervaart alle drie de domeinen in gelijke mate. Bovendien zijn er sterke kanten, zoals een diepe focus, analytisch denkvermogen en oog voor detail, die vaak niet binnen deze triade vallen maar net zo kenmerkend kunnen zijn voor autisme.
Dit onderzoek laat zien dat het vermogen om het verleden te herinneren en de toekomst voor te stellen een gedeelde basis heeft, en dat mensen met autisme hierin specifieke uitdagingen ervaren. Door beter te begrijpen hoe deze processen werken, kunnen we effectievere ondersteuning bieden en bijdragen aan een wereld waarin neurodiversiteit beter wordt begrepen en gewaardeerd.
Lind, Sophie E., Williams, David M., Bowler, Dermot M., & Peel, Anna. Neuropsychology, Vol 28(1), Jan 2014, 55-67. https://doi.org/10.1037/neu0000005
