Iedereen kent het wel: een nummer dat je raakt, je troost biedt of je stemming in één klap verandert. Muziek doet iets met je – dat is bijna een open deur. Maar kan het ook echt een rol spelen bij het behandelen van een depressie? En hoe werkt dat dan?
In de zorg wordt muziektherapie steeds vaker ingezet, ook bij psychische klachten. Het wordt soms aangeboden als aanvulling op gesprekken of medicatie, soms als alternatief. Vooral voor mensen die moeite hebben met praten of gevoelens onder woorden brengen, klinkt dat aantrekkelijk. Maar werkt het ook écht?
Wetenschappers gingen op zoek naar bewijs. Een groep onderzoekers dook in tientallen studies over muziektherapie bij depressie. In deze review – gepubliceerd in de gezaghebbende Cochrane Database – bekeken ze wat we op dit moment wél en níét weten. Hun conclusie? Veelbelovend, maar met kanttekeningen.
Wat onderzochten de wetenschappers?
De review van Aalbers en collega’s (2017) bracht 9 wetenschappelijke studies samen. In totaal deden 421 mensen mee. Sommige deelnemers hadden een zware depressie, anderen een mildere vorm. De leeftijd varieerde: van kinderen tot volwassenen. De meeste deelnemers kregen al reguliere zorg, zoals medicatie of psychotherapie. Muziektherapie kwam daar bovenop.
De onderzoekers keken naar studies waarin mensen willekeurig werden verdeeld over twee groepen. De ene groep kreeg muziektherapie, de andere groep niet (of alleen standaardzorg). Zo konden ze goed vergelijken.
Wat was dan precies ‘muziektherapie’? Niet gewoon muziek luisteren, maar therapie mét een opgeleide muziektherapeut. Dat betekent bijvoorbeeld samen improviseren op instrumenten, zingen, ritmes nabootsen of muziek gebruiken om gevoelens te verkennen.
Het doel: kijken of de stemming verbeterde, of mensen zich beter gingen voelen – en of er ook praktische veranderingen optraden, zoals beter functioneren op school, werk of sociaal gebied.
Wat voor muziektherapie helpt dan precies?
Muziektherapie is niet één ding. De studies in de review verschilden flink van aanpak. Soms was het een-op-een, soms in groepsvorm. De duur varieerde van enkele weken tot een paar maanden. In de meeste gevallen werkten de deelnemers actief met muziek: zingen, improviseren op piano of djembé, of samen muziek componeren. Soms werden ook luisteropdrachten ingezet, waarbij muziekstukken aanleiding gaven tot gesprek of reflectie.
Bij al deze vormen stond iets centraal: er was een getrainde muziektherapeut aanwezig. Dat is belangrijk, want muziektherapie is méér dan zomaar wat muziek maken. De therapeut stemt af op de deelnemer en gebruikt muzikale elementen doelbewust. Bijvoorbeeld om emoties op te roepen, spanning te reguleren of contact te versterken.
Er was geen duidelijke ‘beste’ methode. Wat opviel: actief meedoen leek beter te werken dan alleen luisteren. En in groepen gebeurde er vaak meer op sociaal vlak dan bij individuele sessies. Maar: er waren te weinig vergelijkende studies om hier harde uitspraken over te doen.
Wat zijn de effecten?
Het antwoord is voorzichtig positief. In meerdere studies hadden deelnemers die muziektherapie kregen minder depressieve klachten dan mensen die alleen standaardzorg ontvingen. Ze voelden zich vaak minder somber, angstig en gespannen. Ook hun zelfvertrouwen leek wat toe te nemen.
Sommige studies zagen ook verbetering in sociale interactie. Mensen kwamen makkelijker in contact met anderen, vooral bij groepssessies. Dat is interessant, omdat depressie vaak gepaard gaat met terugtrekgedrag en isolatie.
Maar… er zijn ook kanttekeningen. De meeste studies waren klein en kortdurend. Dat maakt het lastig om langetermijneffecten te beoordelen. Ook werd niet altijd goed bijgehouden of mensen naast muziektherapie nog andere behandelingen kregen – zoals antidepressiva of gesprekken met een psycholoog. Daardoor blijft het gissen wat precies de doorslag gaf.
Een ander probleem: er was weinig onderzoek bij mensen met ernstige, langdurige depressies of bij ouderen. We weten dus nog niet goed of muziektherapie ook voor die groepen werkt.
Goede vraag – en ja, ondanks dat muziek smaakgebonden is, is er wél iets over te zeggen. Verschillende onderzoeken (buiten de Cochrane-review) en ervaringen uit de muziektherapie geven richting:
Wat voor muziek kan helpen bij depressieve klachten?
Bij somberheid kiezen mensen vaak voor trage, melancholische muziek. Dat kan soms juist opluchten: het gevoel dat een liedje “begrijpt” wat je doormaakt. Dat heet mood matching en is op korte termijn vaak helpend. Maar… langdurig luisteren naar erg sombere muziek kan ook het negatieve gevoel versterken. Veel therapeuten raden daarom aan om:
- te beginnen met muziek die je stemming erkent,
- en daarna langzaam over te stappen naar iets hoopvollers of ritmischer.
Dit heet ook wel een iso-principe: de muziek sluit eerst aan, en begeleidt je dan naar een andere stemming.
Sommige mensen worden door teksten juist verdrietiger of gaan piekeren. Instrumentale muziek – klassiek, ambient, filmmuziek – kan dan beter werken. Denk aan:
- rustige pianomuziek (bijv. Ludovico Einaudi),
- strijkkwartetten,
- ambient soundscapes,
- kalme elektronische muziek (zoals Olafur Arnalds of Nils Frahm).
Muziek met een ritmische structuur (lichte percussie, downtempo beats, akoestische pop) kan helpen bij passiviteit of traagheid, veelvoorkomend bij depressie. Niet té snel, maar wel met een voelbaar ritme.
Zelfs als je niet goed kunt zingen: actief iets doen met muziek (zoals neuriën of meezingen) stimuleert ademhaling, motoriek en sociale betrokkenheid. Het heeft ook een positief effect op stresshormonen en stemming.
Van donker naar licht – voorbeeld-playlist (± 45 min)
Hier is een voorbeeld van een luisterplaylist bij depressieve gevoelens, opgebouwd volgens het iso-principe: van somber en traag naar iets lichter en hoopvoller. Het is nadrukkelijk géén standaardrecept, maar een uitnodiging om zelf te voelen wat past. Alles is instrumentaal óf met milde tekstuele lading.
Fase 1 – Erkenning (gevoel mag er zijn)
- Max Richter – On the Nature of Daylight
Album: The Blue Notebooks
➤ Melancholisch, gedragen strijkers. Roept verstilling op.- Agnes Obel – Riverside
Album: Philharmonics
➤ Intieme sfeer, zachte stem, minimalistische piano.- Ólafur Arnalds – Near Light
Album: Living Room Songs
➤ Elektronisch-klassiek met een verstild karakter.Fase 2 – Beweging (zacht ritme, lichtheid)
- Sufjan Stevens – Should Have Known Better
Album: Carrie & Lowell
➤ Kalm begin, groeit langzaam in melodie en hoop.- AURORA – Through the Eyes of a Child
Album: All My Demons Greeting Me as a Friend
➤ Puur en dromerig, met een ondertoon van kwetsbaarheid.- Ludovico Einaudi – Divenire
Album: Divenire
➤ Ritmisch opbouwende pianomuziek, subtiele energie.Fase 3 – Opluchting & herverbinding
- Tycho – Awake
Album: Awake
➤ Rustige elektronische groove met optimistische ondertoon.- Bon Iver – Holocene
Album: Bon Iver
➤ Poëtisch, reflectief, maar met een gevoel van openheid.- Sigur Rós – Hoppípolla
Album: Takk…
➤ Meeslepend en hoopvol, zonder woorden die sturen.- Sleeping at Last – Saturn
Album: Atlas: Year One
➤ Afsluiter met ruimte voor emotie, verwondering en rust.
Als praten tekortschiet
Praten over je gevoelens is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Voor sommige mensen voelt het onnatuurlijk, ongemakkelijk of zelfs onmogelijk. Denk aan kinderen, mensen met autisme of mensen die zich afgesloten voelen van hun emoties.
Muziektherapie biedt dan een ander kanaal. Je hoeft niet te praten om iets uit te drukken. Een doffe trom of een klaaglijke viool kunnen soms meer zeggen dan woorden. Bovendien biedt muziek een lichamelijke én emotionele ervaring: je beweegt, je voelt ritme, je hoort klank. Dat maakt het voor veel mensen minder ‘hoofdelijk’ dan klassieke therapie.
Daar komt bij dat muziek plezier kan geven. En dat is niet onbelangrijk bij depressie, waarbij mensen vaak nergens meer zin in hebben. Het samen maken van muziek kan iets losmaken, energie geven of simpelweg een fijne afleiding zijn. Ook het gevoel van contact – met de therapeut of met anderen – kan helend werken.
Voor mensen die moeite hebben met verbale therapieën, of bij wie klassieke behandelingen niet aanslaan, kan muziektherapie dus een waardevolle aanvulling zijn.
Muziektherapie dicht bij huis
In Nederland kun je muziektherapie volgen via instellingen voor geestelijke gezondheidszorg, revalidatiecentra, of zelfstandige praktijken. In België is het aanbod vergelijkbaar, al verschilt het per regio hoe goed het toegankelijk is.
De muziektherapeuten die werken met psychische klachten zijn doorgaans aangesloten bij beroepsverenigingen, zoals de Nederlandse Vereniging voor Muziektherapie (NVvMT) of Vlaamse Vereniging voor Creatieve Therapieën. Ze hebben een hbo- of masteropleiding gevolgd en zijn getraind in het therapeutisch gebruik van muziek.
Vergoeding? Dat hangt af van je zorgverzekeraar en het soort behandeling. In de basisverzekering zit muziektherapie meestal niet, maar sommige aanvullende pakketten of persoonsgebonden budgetten (PGB) bieden wel ruimte. Bij kinderen kan muziektherapie via jeugdzorg of passend onderwijs worden ingezet. Vraag altijd vooraf wat de mogelijkheden zijn.
Wil je het proberen? Vraag dan je huisarts of psycholoog om advies. Of kijk op de websites van de beroepsverenigingen voor een erkende therapeut bij jou in de buurt.
Aalbers S, Fusar-Poli L, Freeman RE, Spreen M, Ket JC, Vink AC, Maratos A, Crawford M, Chen XJ, Gold C. Music therapy for depression. Cochrane Database Syst Rev. 2017 Nov 16;11(11):CD004517. doi: 10.1002/14651858.CD004517.pub3. PMID: 29144545; PMCID: PMC6486188.
Playlist (Qobuz): https://open.qobuz.com/playlist/34304813
