Recent neuroanatomisch onderzoek, gebaseerd op gegevens van het EU-AIMS LEAP-project, werpt nieuw licht op de complexe relatie tussen autisme en ADHD. De studie omvatte 638 deelnemers, waarvan 359 met ASS, 279 niet-autistische controles, en een subset van 533 individuen tussen 6 en 30 jaar oud. De deelnemers werden opgedeeld in vier subgroepen: ASS alleen, ASS met coëxisterende ADHD, ADHD alleen en typisch ontwikkelende controles.
Neuroanatomische verschillen
De onderzoekers ontdekten significante neuroanatomische verschillen tussen ASS en ADHD, voornamelijk in fronto-temporale gebieden en de cingulate cortex. Niet alleen waren er hoofdeffecten van zowel ASS als ADHD, maar ook een interactie-effect tussen de twee, wat suggereert dat de neuroanatomie van ASS wordt beïnvloed door coëxisterende ADHD.
- Fronto-temporale gebieden:
- Frontale kwab: Dit is het voorste gedeelte van de hersenen, de frontale kwab, dat betrokken is bij diverse hogere cognitieve functies, zoals plannen, redeneren, besluitvorming, en het beheersen van sociale interacties.
- Temporale kwab: Dit gebied bevindt zich aan de zijkant van de hersenen en speelt een sleutelrol bij gehoorverwerking, geheugenvorming en het begrijpen van taal. Het temporale gebied is ook betrokken bij emotionele verwerking.
In het artikel wordt verwezen naar fronto-temporale gebieden in relatie tot neuroanatomische verschillen die geassocieerd zijn met autisme en ADHD. Deze gebieden zijn van belang omdat ze verband houden met sociaal gedrag, emotionele verwerking en cognitieve functies die vaak worden beïnvloed bij deze neurodevelopmentele aandoeningen.
- Cingulate cortex:
- De cingulate cortex is een gebied dat zich bevindt aan de bovenkant van het corpus callosum, dat de beide hersenhelften met elkaar verbindt.
- Het cingulaire gebied heeft verschillende functies, waaronder het reguleren van emoties, aandacht, geheugen en het nemen van beslissingen.
- Binnen de cingulate cortex worden vaak onderscheidende gebieden geïdentificeerd, zoals de anterior cingulate cortex (ACC) en de posterior cingulate cortex (PCC), elk met specifieke functies.
In het besproken onderzoek wijst de activiteit of morfologie van de cingulate cortex op specifieke neuroanatomische verschillen tussen groepen individuen met autisme, ADHD en degenen zonder deze neurodevelopmentele aandoeningen.
Deze termen worden gebruikt om specifieke hersenregio’s aan te duiden die betrokken zijn bij de symptomen en kenmerken van autisme en ADHD. Het begrijpen van de rol van deze gebieden draagt bij aan de kennis over hoe deze aandoeningen de hersenen beïnvloeden.
In de fronto-temporale regio’s, zoals de linker superieure en middelste temporale gyrus, werden verhoogde corticale diktes (CT) geassocieerd met ASS, terwijl verminderde CT werd waargenomen in de parietale cortex en de middelste frontale gyrus. Deze gebieden zijn bekend voor hun betrokkenheid bij sociale cognitie, emotionele verwerking en executieve functies.
Voor ADHD werden lagere CT waarden waargenomen in de rechter superieure frontale gyrus en de cingulate cortex. Tegelijkertijd vertoonden individuen met ADHD hogere oppervlaktegebieden (SA) in de linker parahippocampale gyrus. Deze bevindingen komen overeen met eerder onderzoek dat de betrokkenheid van prefrontale gebieden en de cingulate cortex bij ADHD benadrukt.
Interactie-effecten
Het meest opmerkelijke was het interactie-effect tussen ASS en ADHD. In de rechter temporale gyrus en de linker precentrale gyrus werd de neuroanatomie significant beïnvloed door de aanwezigheid van zowel ASS als ADHD. Deze gebieden toonden verschillende patronen van dikteveranderingen, afhankelijk van de combinatie van de twee aandoeningen.
Verschillen tussen ASS en ASD met coëxisterende ADHD werden geïdentificeerd in de linker precentrale gyrus, waar individuen met beide aandoeningen een significant dunnere cortex hadden dan degenen met alleen ASS.
Genetische en functionele verbindingen
Om de neuroanatomische bevindingen te verbinden met genetische onderbouwing, werd een genexpressie-decoderingsanalyse uitgevoerd. Hieruit bleek een significante associatie tussen de neuroanatomische patronen en genen die eerder geassocieerd zijn met autisme, met name die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de hersenen en celdifferentiatie.
De studie toonde echter geen significante associatie met genen die specifiek zijn voor ADHD. Deze bevindingen suggereren dat, ondanks genetische overlap tussen ASS en ADHD, de neuroanatomische verschillen mogelijk specifieker zijn voor autisme.
Conclusie
Dit onderzoek suggereert dat de neurobiologische basis van autisme significant wordt beïnvloed door de aanwezigheid van ADHD. Verder benadrukt het belang van genetisch onderzoek om de onderliggende mechanismen van neurodevelopmentale aandoeningen beter te begrijpen.
EU-AIMS LEAP (European Autism Interventions – A Multicentre Study for Developing New Medications):
- Het belangrijkste doel van het EU-AIMS LEAP-project was om de effectiviteit van bestaande en nieuwe interventies voor autismespectrumstoornis (ASS) te onderzoeken. Dit omvatte farmacologische en psychosociale interventies.
- Het project concentreerde zich met name op de ontwikkeling van nieuwe medicijnen voor autisme. Dit omvatte het testen van bestaande medicijnen om hun potentiële werkzaamheid bij autisme te beoordelen en het ontwikkelen van nieuwe medicijnen gebaseerd op inzicht in de neurobiologische basis van ASS.
- Het project betrof meerdere onderzoekscentra in Europa. Door middel van een multicenteraanpak kon een groot aantal deelnemers worden betrokken, waardoor de generaliseerbaarheid van de bevindingen werd vergroot.
- Het EU-AIMS LEAP-project werd uitgevoerd als onderdeel van het grotere EU-AIMS (European Autism Interventions – A Multicentre Study for Developing New Medications) programma. Het was een samenwerking tussen academische instellingen, farmaceutische bedrijven en non-profitorganisaties.
- Het project werd gefinancierd door de Innovative Medicines Initiative (IMI), een gezamenlijk initiatief van de Europese Unie en de Europese Federatie van Farmaceutische Industrieën en Verenigingen (EFPIA).
- Ondanks de waardevolle inspanningen en de zoektocht naar nieuwe behandelingen, is het ontwikkelen van medicijnen voor autisme een complexe uitdaging vanwege de heterogeniteit van de aandoening en de diverse manieren waarop het zich manifesteert.
Berg LM, Gurr C, Leyhausen J, Seelemeyer H, Bletsch A, Schaefer T, Pretzsch CM, Oakley B, Loth E, Floris DL, Buitelaar JK, Beckmann CF, Banaschewski T, Charman T, Jones EJH, Tillmann J, Chatham CH, Bourgeron T; EU-AIMS LEAP Group; Murphy DG, Ecker C. The neuroanatomical substrates of autism and ADHD and their link to putative genomic underpinnings. Mol Autism. 2023 Oct 4;14(1):36. doi: 10.1186/s13229-023-00568-z. PMID: 37794485; PMCID: PMC10552404.
