Pesten is een wereldwijd probleem dat aanzienlijke negatieve gevolgen kan hebben voor de slachtoffers. Recent onderzoek heeft aangetoond dat kinderen met autisme een verhoogd risico lopen om gepest te worden.
Wat is pesten?
Pesten wordt gedefinieerd als herhaaldelijk, intentioneel negatief gedrag dat gericht is op het veroorzaken van angst, ongemak of letsel bij een ander persoon. Pesten kan fysiek, verbaal, sociaal of psychologisch zijn. Het kenmerkt zich door een machtsongelijkheid tussen de pester en het slachtoffer. Wereldwijd varieert de prevalentie van pesten sterk, met percentages tussen 8,5% in Europa en meer dan 40% in bepaalde delen van Afrika en het oostelijk Middellandse Zeegebied.
Kinderen met autisme hebben vaak moeite met het begrijpen van sociale signalen en het vormen van interpersoonlijke relaties. Dit maakt hen vatbaar voor sociale isolatie en verhoogt hun risico om slachtoffer te worden van pesten.
Het onderzoek
Het onderzoek dat we hier bespreken, onderzocht de relatie tussen pesten en autistische kenmerken bij 8-jarige kinderen in Finland. De studie omvatte 4408 kinderen en gebruikte vragenlijsten die door zowel ouders als leraren werden ingevuld om autistische kenmerken en ervaringen met pesten te meten. Het belangrijkste instrument was de Autism Spectrum Screening Questionnaire (ASSQ).
De resultaten van het onderzoek lieten zien dat kinderen met hogere ASSQ-scores significant vaker slachtoffer waren van pesten. Terwijl 46% van de kinderen met een ASS-diagnose werd gepest, was dit percentage slechts 2% in de algemene populatie. De mate van pesten nam toe naarmate de ASSQ-score steeg, van 0% bij een score van 0 tot 64% bij een score van 45.
Specificieke autistische kenmerken
Een aantal specifieke autistische kenmerken was sterk geassocieerd met het slachtoffer worden van pesten. Hieronder bespreken we enkele van deze kenmerken.
- Eenzaamheid en sociale isolatie: Kinderen die graag sociaal willen zijn maar niet in staat om relaties met leeftijdsgenoten aan te gaan, hebben een verhoogd risico om gepest te worden. Deze sociale isolatie maakt hen kwetsbaar en een gemakkelijk doelwit voor pesters.
- Gebrek aan samenwerking en onhandigheid: Kinderen met ASS die moeite hebben met samenwerking en vaak onhandig zijn in hun bewegingen, lopen ook een verhoogd risico om gepest te worden. Deze kenmerken kunnen hen onderscheiden van hun leeftijdsgenoten en hen een gemakkelijk doelwit maken.
- Gebrek aan “gezond verstand”: Het ontbreken van wat vaak “gezond verstand” wordt genoemd, zoals het niet begrijpen van sociale normen en verwachtingen, kan ook leiden tot pesten. Kinderen die zich anders gedragen dan wat als normaal wordt beschouwd, vallen op en kunnen daardoor worden gepest.
Adviezen
- Ouders en leraren moeten alert zijn op tekenen van pesten en onmiddellijk ingrijpen wanneer deze worden opgemerkt.
- Sociale vaardigheidstrainingen kunnen kinderen met ASS helpen om beter met hun leeftijdsgenoten om te gaan en hun sociale interacties te verbeteren.
- Whole-school interventies, zoals het KiVa anti-pestprogramma, kunnen effectief zijn in het verminderen van zowel pesten als het slachtoffer worden.
Het KiVa anti-pestprogramma
Het KiVa-programma is een anti-pestprogramma dat is ontwikkeld door de Universiteit van Turku in Finland. Het programma is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en is een van de meest effectieve programma’s ter wereld om pesten in scholen te verminderen. Hier zijn enkele kernpunten van het KiVa-programma:
- Preventie en interventie: KiVa richt zich zowel op het voorkomen van pesten als op het aanpakken van bestaande pestproblemen. Het programma combineert universele acties, gericht op alle leerlingen, met gerichte acties voor specifieke gevallen van pesten.
- Educatieve componenten: KiVa bevat lessen en activiteiten voor verschillende leeftijdsgroepen, meestal verdeeld over drie niveaus: jongere kinderen (groep 3-5), middenbouw (groep 6-8) en oudere kinderen (groep 9-12). Deze lessen zijn ontworpen om leerlingen bewust te maken van de gevolgen van pesten en hen sociale vaardigheden bij te brengen om pesten tegen te gaan.
- Rol van omstanders: Een belangrijk aspect van KiVa is de focus op omstanders. Het programma moedigt leerlingen aan om niet passief toe te kijken, maar actief op te komen voor de slachtoffers van pesten. Dit helpt de sociale dynamiek in de klas te veranderen en maakt het moeilijker voor pesters om steun te krijgen van andere leerlingen.
- KiVa-teams: Scholen die het KiVa-programma implementeren, stellen een KiVa-team samen, bestaande uit getrainde leerkrachten en andere personeelsleden. Dit team is verantwoordelijk voor het opvolgen van pestincidenten en het ondersteunen van zowel slachtoffers als pesters.
- Virtuele leeromgeving: KiVa maakt gebruik van een virtuele leeromgeving waar leerlingen spellen kunnen spelen die hun begrip van pesten en sociale interacties versterken.
- Monitoring en evaluatie: Het programma bevat tools voor het monitoren van pesten in de school, waaronder vragenlijsten die leerlingen invullen om de frequentie en aard van pesten te meten. De resultaten helpen scholen om de effectiviteit van het programma te evalueren en aan te passen waar nodig.
Uit onderzoek blijkt dat scholen die het KiVa-programma implementeren een significante vermindering van pesten ervaren. De resultaten laten zien dat KiVa niet alleen het aantal pestincidenten vermindert, maar ook het welzijn van leerlingen verbetert. Kinderen voelen zich veiliger en meer geaccepteerd in hun schoolomgeving.
Beperkingen
Hoewel dit onderzoek waardevolle inzichten biedt, zijn er enkele beperkingen, zoals de afhankelijkheid van ouder- en leraarrapportages en de relatief kleine steekproef van kinderen met een ASS-diagnose. Verdere studies zijn nodig om de bevindingen te bevestigen en uit te breiden.
Junttila M, Kielinen M, Jussila K, Joskitt L, Mäntymaa M, Ebeling H, Mattila ML. The traits of Autism Spectrum Disorder and bullying victimization in an epidemiological population. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2024 Apr;33(4):1067-1080. doi: 10.1007/s00787-023-02228-2. Epub 2023 May 23. PMID: 37219644; PMCID: PMC11032281.
