Ontsteking is een essentieel verdedigingsmechanisme van ons lichaam. Wanneer het immuunsysteem een bedreiging waarneemt, zoals een infectie of een verwonding, zet het een ontstekingsreactie in gang om deze te bestrijden. Dit proces helpt ons om ziekteverwekkers te vernietigen en beschadigd weefsel te herstellen. Maar zoals met elke complexe afweerreactie kan er iets misgaan. Wanneer ontsteking chronisch wordt – dat wil zeggen, niet meer stopt wanneer de bedreiging verdwenen is – kan dit schade veroorzaken aan gezond weefsel.
Chronische ontsteking wordt in verband gebracht met een breed scala aan ziekten, zoals hart- en vaatziekten, diabetes, en zelfs bepaalde vormen van kanker. Recent onderzoek wijst echter ook op een sterke link tussen chronische ontsteking en psychische aandoeningen, zoals depressie. Dit biedt een geheel nieuwe kijk op geestelijke gezondheid, waarin het immuunsysteem en ontsteking een cruciale rol spelen.
Ontsteking en depressie: Een nieuwe kijk op geestelijke gezondheid
De traditionele benadering van depressie richt zich vooral op de chemische processen in de hersenen, zoals de verstoring van neurotransmitters als serotonine en dopamine. Toch breidt de wetenschap dit beeld steeds meer uit. De Britse psychiater Edward Bullmore speelde hierin een belangrijke rol. In zijn boek The Inflamed Mind uit 2019 stelde hij dat depressie wellicht niet alleen een probleem van de hersenen is, maar ook een gevolg van ontstekingsprocessen in het lichaam.
Hoe werkt dat precies? Normaal gesproken beschermt de bloed-hersenbarrière de hersenen tegen schadelijke stoffen in het bloed. Bij ontsteking kan deze barrière echter lekken, waardoor eiwitten die ontstekingen bevorderen, zoals cytokines, de hersenen kunnen binnendringen. Dit kan leiden tot veranderingen in de hersenfunctie, met depressieve symptomen als mogelijk gevolg.
Bullmore’s theorie krijgt steeds meer wetenschappelijke steun. Onderzoek toont aan dat mensen met depressie vaak verhoogde ontstekingswaarden hebben, zelfs als er geen sprake is van een duidelijke lichamelijke ziekte. Dit suggereert dat ontsteking een grotere rol speelt in de ontwikkeling van depressie dan we tot nu toe dachten.
Bewijsmateriaal: Onderzoek naar ontsteking en depressie
De afgelopen jaren zijn er meer dan 9.000 studies uitgevoerd naar de rol van het immuunsysteem bij depressie, met speciale aandacht voor ontsteking. Deze onderzoeken hebben enkele opvallende resultaten opgeleverd. Zo hebben dierstudies aangetoond dat chronische stress ontstekingsproteïnen in de hersenen verhoogt, wat leidt tot depressie-achtig gedrag. Wanneer deze ontstekingsproteïnen werden geblokkeerd, verdwenen de depressieve symptomen. Dit suggereert dat ontsteking niet alleen een bijproduct van depressie is, maar ook een directe oorzaak kan zijn.
Daarnaast is het fenomeen long COVID een treffend voorbeeld van hoe ontsteking verband kan houden met depressie. Veel mensen die hersteld zijn van COVID-19, rapporteren aanhoudende depressieve symptomen, wat kan samenhangen met verhoogde ontstekingswaarden in hun lichaam. Dit versterkt de hypothese dat ontsteking een sleutelrol kan spelen in depressie, los van andere fysieke ziekten.
Antidepressiva en ontstekingsremmers: Een nieuwe combinatie?
Als ontsteking inderdaad een rol speelt in depressie, opent dat de deur voor nieuwe behandelingsmogelijkheden. Onderzoekers onderzoeken nu of ontstekingsremmende medicijnen, zoals NSAID’s (niet-steroïde ontstekingsremmende middelen), kunnen helpen bij de behandeling van depressieve symptomen. Tot nu toe zijn er enkele veelbelovende resultaten geboekt.
Enkele veelvoorkomende voorbeelden van NSAID’s (niet-steroïde ontstekingsremmende middelen):
- Ibuprofen: Vaak gebruikt voor pijn, koorts en ontsteking. Merknamen zijn Advil en Nurofen.
- Aspirine: Bekend om zijn pijnstillende en ontstekingsremmende werking, en ook gebruikt voor de preventie van hartaanvallen in lage doses.
- Naproxen: Gebruikt bij gewrichtspijn, zoals bij artritis, en is te vinden onder merknamen zoals Aleve.
- Diclofenac: Wordt vaak voorgeschreven voor reuma en andere vormen van chronische pijn. Merknamen zijn onder andere Voltaren.
- Celecoxib: Dit is een selectieve COX-2-remmer, een type NSAID dat minder invloed heeft op de maag, vaak voorgeschreven onder de naam Celebrex.
Deze medicijnen werken door ontsteking en pijn te verminderen.
Zo zijn NSAID’s getest bij patiënten met zowel artritis als depressie. Wat opviel, was dat de depressieve symptomen van deze patiënten aanzienlijk verbeterden, zonder dat deze verbetering direct te maken had met vermindering van pijnklachten. Dit geeft aan dat ontstekingsremmers mogelijk een directe invloed kunnen hebben op depressie, los van hun bekende pijnstillende effecten.
In een andere studie werd gekeken naar het gebruik van statines – medicijnen die meestal worden voorgeschreven om cholesterol te verlagen – in combinatie met antidepressiva bij mensen met matige depressie. Na zes weken zagen de onderzoekers een duidelijke afname van depressieve symptomen bij de deelnemers. Hoewel het onderzoek nog in de kinderschoenen staat, suggereert dit dat ontstekingsremmende medicijnen een waardevolle aanvulling kunnen zijn op bestaande antidepressiva.
Motivatie en ontsteking: Een mogelijke doorbraak?
Naast de gebruikelijke symptomen van depressie, zoals een sombere stemming en verlies van interesse, hebben veel patiënten ook last van een gebrek aan motivatie. Dit maakt het bijzonder moeilijk om zelfs eenvoudige taken uit te voeren, wat het dagelijks leven ernstig kan belemmeren.
Een recent onderzoek, gepubliceerd in Nature, onderzocht of ontsteking ook een rol speelt bij deze motivatieproblemen. Veertig mensen met depressie en verhoogde ontstekingswaarden werden verdeeld in twee groepen. De ene groep kreeg een ontstekingsremmend medicijn, terwijl de andere groep een placebo kreeg. De onderzoekers keken specifiek naar de motivatie van de deelnemers door hen verschillende taken te laten uitvoeren die beloningen opleverden.
De resultaten waren indrukwekkend: de deelnemers die ontstekingsremmers kregen, toonden een grotere bereidheid om taken aan te pakken en hadden meer motivatie dan de placebogroep. Dit suggereert dat ontstekingsremmers niet alleen kunnen helpen bij het verlichten van depressieve symptomen, maar ook bij het herstel van motivatie – een cruciaal aspect voor veel patiënten.
Voor wie zijn ontstekingsremmers geschikt?
Hoewel de onderzoeksresultaten veelbelovend zijn, zijn ontstekingsremmende medicijnen niet voor iedereen geschikt. Het grootste voordeel lijkt aanwezig bij mensen die naast depressie ook verhoogde ontstekingswaarden hebben, wat kan worden gemeten met een bloedtest zoals C-reactive proteïne (CRP). Voor mensen zonder verhoogde ontsteking is het nog onduidelijk of deze behandelingen effect hebben.
Daarnaast hebben ontstekingsremmers bijwerkingen. NSAID’s kunnen bijvoorbeeld maagproblemen veroorzaken, zoals zweren, en langdurig gebruik kan het risico op hart- en vaatziekten verhogen. Dit maakt het belangrijk om zorgvuldig af te wegen wie gebaat is bij deze behandelingen en wie risico loopt op negatieve bijwerkingen.
Conclusie
Depressie blijft een wereldwijde gezondheidscrisis, waarbij een derde van de patiënten een vorm van therapieresistente depressie heeft. Dit betekent dat zij onvoldoende baat hebben bij standaardbehandelingen zoals antidepressiva en therapie. Voor deze patiënten biedt het onderzoek naar ontsteking en depressie een nieuw perspectief.
Hoewel we nog aan het begin staan van het begrijpen hoe ontsteking bijdraagt aan depressie, lijkt het erop dat ontstekingsremmende medicijnen een veelbelovende aanvulling kunnen vormen op bestaande behandelingen. Het biedt hoop dat we in de toekomst steeds meer kunnen werken aan gepersonaliseerde behandelingen, waarin ontsteking een belangrijke factor kan zijn bij het verlichten van depressieve symptomen en het herstellen van motivatie.
De wetenschap heeft nog een lange weg te gaan, maar de mogelijkheid om depressie aan te pakken door ontstekingen te verminderen, kan wel eens een doorbraak betekenen voor miljoenen mensen wereldwijd.
Paganin, Walter, and Sabrina Signorini. “Inflammatory Biomarkers in Depression: Scoping Review.” BJPsych Open, no. 5, Royal College of Psychiatrists, Sept. 2024.
Simon, Maria S., et al. “Anti-Inflammatory Treatment Efficacy in Major Depressive Disorder: A Systematic Review of Meta-Analyses.” Neuropsychiatric Disease and Treatment, Informa UK Limited, Jan. 2023, pp. 1–25.
Treadway, Michael T., et al. “A Randomized Proof-of-Mechanism Trial of TNF Antagonism for Motivational Deficits and Related Corticostriatal Circuitry in Depressed Patients with High Inflammation.” Molecular Psychiatry, Springer Science and Business Media LLC, Sept. 2024.
Trachman, Susan. “Chronic Inflammation Is Linked to Psychiatric Disorders | Psychology Today.” Psychology Today, 5 July 2023, https://www.psychologytoday.com/us/blog/its-not-just-in-your-head/20230….