Body Dysmorphic Disorder (BDD) is een psychologische aandoening waarbij iemand geobsedeerd is door een vermeend uiterlijk defect. Dit ‘probleem’ is vaak onzichtbaar of minimaal voor anderen, maar veroorzaakt voor de persoon zelf enorm veel stress. Mensen met BDD zien zichzelf bijvoorbeeld als “lelijk” of “deform”, zelfs als anderen hen als volkomen normaal ervaren. Dit gaat verder dan onzekerheid over uiterlijk; het kan iemands leven totaal beheersen.
Studies laten zien dat BDD een grote impact heeft op het dagelijks leven. Zo kunnen mensen activiteiten vermijden, zich isoleren en het gevoel hebben gevangen te zitten in een constante strijd met hun spiegelbeeld. Ook hebben ze vaker last van depressieve klachten en een verhoogd risico op zelfmoordgedachten.
Waarom voelt iemand zich ‘lelijk’?
Een opvallend kenmerk van BDD is de intense schaamte en walging die mensen voelen over hun eigen lichaam. Ze ervaren vaak interne schaamte (“Ik ben slecht of waardeloos”) en externe schaamte (“Anderen vinden me afstotelijk”). Dit kan leiden tot een obsessieve focus op een specifiek lichaamsdeel, zoals de neus, huid of haar.
Uit onderzoek blijkt dat zelfwalging een belangrijke rol speelt. Dit gevoel kan werken als een soort ‘alarm’ dat mensen aanspoort om hun uiterlijk ‘te verbeteren’, maar deze innerlijke strijd maakt het probleem juist erger. De preoccupatie met het vermeende defect overschaduwt uiteindelijk andere aspecten van het leven, zoals sociale contacten of persoonlijke prestaties.
Veiligheidsstrategiën die averechts werken
Veel mensen met BDD proberen hun angst te verminderen met zogeheten ‘veiligheidsstrategiën’. Denk aan spiegelstaren, het vermijden van foto’s of het dragen van make-up en kleding om ‘fouten’ te camoufleren. Hoewel dit tijdelijk kan helpen, versterken deze gedragingen vaak juist de focus op het probleem.
Een schrijnend voorbeeld is het ‘spiegelgazen’, dat door sommige mensen met BDD wordt beschreven als een vorm van zelfbeschadiging. “Op slechte dagen kijk ik uren in de spiegel en voel ik me steeds walgelijker… Het voelt als een eindeloze strijd,” aldus een deelnemer uit een onderzoek.
Hoe cultuur en omgeving invloed hebben
Onze maatschappij legt veel nadruk op uiterlijk. Sociale media, advertenties en zelfs opmerkingen van familie kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van BDD.
Uit interviews blijkt dat sommige mensen met BDD het gevoel hebben dat ze niet voldoen aan culturele schoonheidsnormen. In bepaalde gemeenschappen kan bijvoorbeeld slankheid of een specifieke huidskleur worden gezien als ideaal. Een deelnemer zei: “In mijn cultuur wordt er constant gelet op hoe mensen eruitzien. Ik voelde me nooit goed genoeg.”
Interessant is dat deze druk niet alleen vrouwen treft. Mannen voelen zich soms gedwongen om gespierd of “perfect” te zijn. Dit geldt met name in subculturen zoals de gay community, waar het uiterlijk een belangrijke rol kan spelen.
Het leven met BDD is een zware belasting. Het kan leiden tot sociale isolatie, werkproblemen en een afname van het algemene levensgeluk. Sommige mensen vermijden zelfs romantische relaties uit angst dat hun partner hen ‘echt’ zal zien.
Een deelnemer aan een studie gaf aan: “Ik heb enorm veel liefde te geven, maar durf geen relatie aan te gaan. Mijn obsessie met mijn uiterlijk zou alles verpesten.” Dit soort verhalen illustreren hoe BDD niet alleen de persoon zelf raakt, maar ook de relaties met anderen.
Wat kunnen we leren van persoonlijke verhalen?
Uit kwalitatieve studies komen thema’s naar voren die meer inzicht geven in hoe mensen met BDD hun leven ervaren. Zo voelen veel deelnemers zich “gevangen” door hun aandoening. “Het is alsof ik in een cel zit, opgesloten met mijn gedachten,” vertelde iemand.
Daarnaast benadrukken veel mensen dat hun probleem niet draait om ijdelheid. “Mensen denken dat ik gewoon mooi wil zijn, maar het gaat om niet lelijk willen zijn. Dat is iets heel anders,” zei een deelnemer.
Welke hulp is er mogelijk?
Gelukkig zijn er therapieën die kunnen helpen. Cognitieve gedragstherapie (CGT) wordt vaak aangeraden om negatieve denkpatronen te doorbreken. Daarnaast kan compassiegerichte therapie (CFT) nuttig zijn om gevoelens van zelfwalging en schaamte aan te pakken.
Een groot obstakel blijft echter dat veel mensen met BDD eerst fysieke ingrepen zoeken in plaats van psychologische hulp. Dit komt doordat ze vaak denken dat een operatie hun problemen zal oplossen. Het vergroten van bewustwording over BDD en het normaliseren van psychologische hulp zijn daarom belangrijke stappen.
Body Dysmorphic Disorder is een complexe aandoening die diepe sporen nalaat in het leven van degenen die ermee te maken hebben. Maar met de juiste hulp en begrip is er hoop op verlichting en een betere kwaliteit van leven. Wat zijn jouw gedachten hierover? Deel ze in de reacties hieronder!
Thomson K, Thompson AR. The experiences of individuals with body dysmorphic disorder: A systematic review and thematic synthesis of qualitative research. Body Image. 2024;50:101727. doi:10.1016/j.bodyim.2024.101727
