Autistische mensen hebben vaak niet alleen te maken met hun eigen specifieke uitdagingen, maar ook met andere aandoeningen zoals angst, ADHD of slaapproblemen. Dit maakt het leven complexer, zowel voor henzelf als voor hun families.
Bij autisme is het cruciaal dat medicijnen met zorg worden gekozen. Het gaat niet alleen om óf een medicijn werkt, maar ook om hoe het wordt verdragen. Daarom zijn deze vier kernprincipes essentieel:
- Start laag, bouw langzaam op: Begin met een lage dosis en verhoog deze voorzichtig. Dit minimaliseert de kans op bijwerkingen.
- Monitoring is cruciaal: Houd goed in de gaten hoe de patiënt reageert. Bij autisme kunnen bijwerkingen zich soms anders uiten, bijvoorbeeld in gedragsveranderingen.
- Maatwerk is belangrijk: Elke patiënt is anders. Denk na over de vorm van het medicijn (zoals vloeibaar of kauwbaar) en pas de behandeling aan de specifieke behoeften aan.
- Denk aan de basis: Veel symptomen, zoals prikkelbaarheid of slaapproblemen, kunnen voortkomen uit ongemakken zoals pijn of slaapgebrek. Het aanpakken van deze basisproblemen kan al veel verbetering geven.
Slaapproblemen bij autisme
Slaapproblemen komen veel voor bij autisme. Kinderen met autisme hebben bijvoorbeeld twee keer zo vaak last van slapeloosheid als andere kinderen. Dit kan zich uiten in moeilijk inslapen, vaak wakker worden of extreem vroeg opstaan. Het gevolg? Overdag zijn ze vaak prikkelbaar of moe, wat ook voor hun ouders een zware tol eist.
De eerste stap is goede slaaphygiëne. Zorg voor een rustige bedtijdroutine, beperk schermgebruik en vermijd cafeïne. Als dit niet genoeg is, kan melatonine een uitkomst bieden. Dit lichaamseigen stofje helpt bij het inslapen en heeft weinig bijwerkingen. Voor kinderen die ook ’s nachts vaak wakker worden, kan een langwerkende vorm van melatonine helpen.
Andere medicijnen, zoals clonidine of guanfacine, worden soms ook gebruikt om slaapproblemen aan te pakken. Deze medicijnen kunnen echter bijwerkingen hebben, zoals slaperigheid overdag of een verlaagde bloeddruk. Daarom is het belangrijk dat de arts samen met de ouders goed afweegt wat het beste past bij het kind.
ADHD en autisme
ADHD komt veel voor bij autisme. Maar standaard ADHD-medicatie, zoals Ritalin, werkt niet altijd goed bij autistische kinderen. Het kan soms zelfs leiden tot meer prikkelbaarheid of slapeloosheid. Daarom kiezen artsen bij autisme vaak voor andere medicijnen.
Guanfacine en clonidine zijn medicijnen die vaak worden gebruikt bij autisme om symptomen zoals hyperactiviteit, impulsiviteit en slaapproblemen te behandelen. Beide middelen behoren tot een groep medicijnen die invloed heeft op de zenuwen die verantwoordelijk zijn voor focus en rust.
Guanfacine werkt door de prikkelbaarheid van zenuwen in de hersenen te verminderen, wat kan helpen bij het verbeteren van aandacht en het verminderen van impulsiviteit. Daarnaast heeft het een rustgevend effect, wat het ook geschikt maakt voor slaapproblemen. Het wordt vaak voorgeschreven aan kinderen en volwassenen met ADHD, maar bij autisme kan het ook helpen om emotionele uitbarstingen te verminderen. Mogelijke bijwerkingen zijn slaperigheid, vermoeidheid en soms een verlaagde bloeddruk.
Clonidine heeft een soortgelijke werking, maar wordt meestal voorgeschreven voor slaapproblemen en ernstige hyperactiviteit. Het kan ook helpen bij het verminderen van spanning en angst. Bijwerkingen kunnen bestaan uit duizeligheid, slaperigheid en in sommige gevallen constipatie.
Deze medicijnen worden vaak gekozen vanwege hun mildere bijwerkingenprofiel vergeleken met andere opties. Ze bieden een waardevolle aanvulling voor ouders en artsen die zoeken naar manieren om het leven van autistische kinderen en volwassenen te verbeteren. Regelmatige monitoring blijft echter belangrijk.
Niet-stimulerende middelen, zoals guanfacine en clonidine, zijn vaak een betere keuze. Deze medicijnen helpen niet alleen bij de aandachtsproblemen, maar kunnen ook hyperactiviteit en impulsiviteit verminderen. Het voordeel is dat ze minder bijwerkingen hebben dan stimulerende medicijnen. Voor kinderen met ernstige ADHD-symptomen kan een lage dosis methylfenidaat (Ritalin) echter soms wel effectief zijn, mits goed gemonitord.
Angststoornissen
Veel autistische mensen kampen met angst. Dit kan zich uiten in vermijdingsgedrag, huilbuien of fysieke klachten zoals buikpijn. Helaas werken de gebruikelijke angstremmers, zoals SSRI’s (bijvoorbeeld fluoxetine), bij autisme vaak minder goed. Deze medicijnen kunnen bij autistische mensen zelfs leiden tot meer hyperactiviteit of slaapproblemen.
Alternatieven zoals buspiron of mirtazapine blijken vaak beter te werken. Buspiron heeft weinig bijwerkingen en helpt vooral bij milde tot matige angst. Mirtazapine kan daarnaast ook slaapproblemen verbeteren, wat het een goede keuze maakt voor patiënten die met beide kampen. Het is belangrijk om de dosering langzaam op te bouwen en regelmatig te evalueren hoe de patiënt zich voelt.
Buspiron en mirtazapine zijn twee medicijnen die vaak worden voorgeschreven bij autisme om symptomen zoals angst en slaapproblemen te verlichten. Ze hebben elk hun eigen unieke werking en voordelen.
Buspiron is een angstremmend middel dat werkt door de activiteit van serotonine in de hersenen te reguleren. Het wordt vaak ingezet bij milde tot matige angststoornissen. Een van de grootste voordelen van buspiron is dat het weinig ernstige bijwerkingen heeft en niet verslavend is. Mogelijke bijwerkingen zijn lichte slaperigheid, duizeligheid of hoofdpijn. Het is vooral geschikt voor mensen die meer rust en emotionele balans nodig hebben zonder dat het hun dagelijkse functioneren beïnvloedt.
Mirtazapine is een antidepressivum dat ook wordt gebruikt bij slaapproblemen en angst. Het werkt kalmerend en helpt bij zowel inslapen als doorslapen. Daarnaast kan het eetlust en stemming verbeteren, wat vooral nuttig is voor mensen die last hebben van een laag energieniveau of gewichtsverlies. Veelvoorkomende bijwerkingen zijn slaperigheid en gewichtstoename. Daarom wordt het vaak ’s avonds ingenomen.
Depressie
Depressie is moeilijk te herkennen bij autisme. De symptomen, zoals sociale terugtrekking of een sombere stemming, overlappen vaak met autistische kenmerken. Dit maakt een juiste diagnose lastig.
Medicijnen zoals duloxetine en mirtazapine worden aanbevolen als eerste keus. Deze middelen hebben minder kans op bijwerkingen zoals impulsiviteit, wat SSRI’s soms veroorzaken. Voor patiënten die niet reageren op deze medicijnen, kan bupropion een optie zijn. Dit middel verhoogt de dopamine en noradrenaline in de hersenen, wat de stemming verbetert. Ook hierbij geldt: start met een lage dosis en monitor regelmatig.
Duloxetine is een medicijn dat wordt gebruikt bij de behandeling van zowel angststoornissen als depressie. Het behoort tot de groep serotonine-noradrenaline heropnameremmers (SNRI’s) en werkt door de balans van deze stoffen in de hersenen te verbeteren. Dit kan helpen om stemming en energieniveau te verbeteren en symptomen van angst te verminderen. Duloxetine wordt vaak voorgeschreven aan volwassenen en oudere kinderen, ook bij autisme als er sprake is van gecombineerde angst en depressieve klachten. Mogelijke bijwerkingen zijn misselijkheid, vermoeidheid en hoofdpijn. Het is belangrijk om het gebruik en eventuele bijwerkingen regelmatig met een arts te bespreken.
Praktische tips voor het omgaan met prikkelbaarheid
Prikkelbaarheid en agressie komen vaak voor bij autisme. Dit kan variëren van woede-uitbarstingen tot zelfverwonding. Vaak ligt hier een onderliggende oorzaak aan ten grondslag, zoals pijn of frustratie over communicatieproblemen. Het aanpakken van deze oorzaken is dan ook de eerste stap.
Als gedragsaanpassingen niet genoeg zijn, kunnen medicijnen zoals guanfacine of risperidon helpen. Guanfacine heeft een mild effect en wordt vaak goed verdragen. Risperidon is krachtiger en wordt vooral ingezet bij ernstige prikkelbaarheid, maar het kan bijwerkingen hebben zoals gewichtstoename. Daarom is regelmatige controle noodzakelijk.
Guanfacine en risperidon zijn medicijnen die vaak worden gebruikt bij autisme om prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen en agressie te verminderen. Hoewel beide middelen effectief zijn, hebben ze verschillende werkingsmechanismen en toepassingen.
Guanfacine helpt om de activiteit van zenuwen in de hersenen te kalmeren. Dit middel wordt meestal voorgeschreven bij milde tot matige prikkelbaarheid en hyperactiviteit. Het kan ook gunstig zijn voor slaapproblemen en impulsiviteit. Guanfacine heeft doorgaans milde bijwerkingen zoals slaperigheid, vermoeidheid of een verlaagde bloeddruk.
Risperidon, een atypisch antipsychoticum, wordt vaak ingezet bij ernstige prikkelbaarheid en agressie die niet reageren op andere behandelingen. Het kan ook helpen bij zelfverwondend gedrag. Risperidon is krachtiger dan guanfacine en heeft een snellere werking, maar het gebruik brengt ook meer risico’s met zich mee, zoals gewichtstoename, slaperigheid en hormonale veranderingen (zoals verhoogde prolactinespiegels). Regelmatige monitoring door een arts is essentieel om deze bijwerkingen in de gaten te houden.
Een toekomst voor betere zorg
Deze richtlijnen benadrukken dat autistische patiënten unieke zorg nodig hebben. Door huisartsen en andere zorgverleners beter te informeren, krijgen patiënten sneller toegang tot effectieve behandelingen. Tegelijkertijd blijft meer onderzoek nodig, zodat behandelingen verder verbeterd kunnen worden.
Met deze inzichten kunnen we een stap zetten naar betere zorg voor autistische mensen én hun families. Wat zijn jouw ervaringen met medicatie of behandelingen bij autisme? Laat het ons weten in de reacties of op ons forum!
Manter MA, Birtwell KB, Bath J, et al. Pharmacological treatment in autism: a proposal for guidelines on common co-occurring psychiatric symptoms. BMC Med. 2025;23(1):11. Published 2025 Jan 7. doi:10.1186/s12916-024-03814-0
