Creativiteit wordt vaak gezien als een unieke menselijke eigenschap. Het is de vaardigheid om iets nieuws en nuttigs te bedenken. Denk aan een schilder die een revolutionair kunstwerk maakt of een ingenieur die een innovatieve oplossing vindt voor een complex probleem.
Volgens wetenschappers bestaat creativiteit uit twee elementen: originaliteit (het nieuwe) en bruikbaarheid (het passende). Maar wat maakt dat creativiteit zo menselijk voelt? Dat komt deels doordat we creativiteit koppelen aan intentie en context: een mens maakt iets met een doel, voor een specifieke situatie. Dit idee roept een belangrijke vraag op: kan iets dat geen intentie heeft, zoals kunstmatige intelligentie (AI), ook echt creatief zijn?
AI en creativiteit
Generatieve AI, zoals ChatGPT, Bard en Claude, heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen. Deze systemen zijn ontworpen om nieuwe inhoud te maken, zoals teksten, muziek of zelfs kunst. Dit gebeurt door statistisch te voorspellen welke woorden of beelden logisch volgen op een prompt van een gebruiker. Daardoor kan AI originele combinaties van ideeën genereren. Maar is dat hetzelfde als creativiteit? Hier lopen de meningen uiteen. Sommige onderzoekers zeggen dat AI alleen creatief lijkt, omdat het patronen reproduceert uit zijn enorme databronnen. Anderen vinden dat de output van AI wel degelijk een vorm van creativiteit is, omdat het nieuw en passend kan zijn. Wat denk jij?
Hoe wordt creativiteit gemeten?
Om te bepalen of AI creatief kan zijn, moeten we creativiteit meten. Een veelgebruikte methode hiervoor is de EPoC-test (Evaluation of Potential Creativity). Deze test beoordeelt creativiteit op twee manieren:
- Divergente creativiteit: Hoeveel verschillende oplossingen of ideeën kan iemand bedenken? Denk hierbij aan de vraag: “Hoe kun je een stuk hout op een originele manier gebruiken?”
- Convergente creativiteit: Hoe goed kan iemand verschillende elementen combineren tot een samenhangend en origineel geheel? Bijvoorbeeld: “Schrijf een verhaal met drie specifieke personages.”
In een recent onderzoek werd AI onderworpen aan deze test. Wat bleek? AI’s, zoals ChatGPT, scoorden uitzonderlijk hoog op divergentie, omdat ze razendsnel veel ideeën kunnen genereren. Maar op convergentie, waar samenhang en originaliteit belangrijk zijn, presteerden ze minder goed.
De sterktes en zwaktes van AI-creativiteit
AI’s grootste kracht ligt in snelheid en kwantiteit. Waar een mens tijd nodig heeft om verschillende oplossingen te bedenken, genereert AI in seconden tientallen opties. Neem bijvoorbeeld een prompt zoals: “Bedenk zoveel mogelijk manieren om een paperclip te gebruiken.” ChatGPT zal moeiteloos een lijst met creatieve (en soms bizarre) ideeën opleveren.
Toch heeft AI ook beperkingen. Vaak mist het echt originele invalshoeken, omdat het alleen kan werken met data die het eerder heeft gezien. Dit leidt soms tot herhaling of zelfs onbedoeld plagiaat. Een voorbeeld uit een studie toonde een verhaal dat door AI werd gegenereerd, maar sterk leek op bekende sprookjes zoals Alice in Wonderland. Daarnaast mist AI het vermogen om zijn creaties te beoordelen op culturele en sociale relevantie, iets wat voor mensen vaak vanzelfsprekend is.
AI als co-creator: mens en machine samen
In plaats van AI te zien als een vervanging van menselijke creativiteit, kan het ook worden beschouwd als een hulpmiddel. In veel sectoren werken mensen al samen met AI om creatieve processen te verrijken. Denk aan ontwerpers die AI gebruiken om concepten te genereren of schrijvers die AI inzetten voor brainstormsessies.

Een bekend voorbeeld is het gebruik van AI bij muziekproductie. AI kan melodielijnen voorstellen die een componist verder uitwerkt. Ook in de journalistiek wordt AI ingezet om nieuwsartikelen te schrijven, die vervolgens door redacteuren worden gecontroleerd en aangepast. Deze samenwerking laat zien dat AI en mens elkaar kunnen aanvullen: de snelheid van de machine gecombineerd met het beoordelingsvermogen van de mens.
De ethische kant van AI-creativiteit
AI’s vermogen om creatieve inhoud te genereren roept ook ethische vragen op. Een belangrijke kwestie is auteurschap. Als een AI een lied of kunstwerk maakt, wie is dan de maker? De programmeur, de gebruiker die de opdracht gaf, of de AI zelf? Daarnaast is er bezorgdheid over onbedoeld plagiaat. Omdat AI werkt met bestaande data, kunnen de creaties sterke overeenkomsten vertonen met bestaand werk, wat kan leiden tot juridische conflicten.
Een ander probleem is de impact op creatieve beroepen. Schrijvers, kunstenaars en muzikanten vrezen dat AI hun werk kan vervangen. Hollywood-scenaristen hebben bijvoorbeeld al geprotesteerd tegen het gebruik van AI bij het schrijven van scripts. Tegelijkertijd biedt AI ook kansen: het kan creatieve professionals helpen sneller te werken en nieuwe inspiratie te vinden.
Hoe AI een Van Gogh-stijl schilderij creëert
De beide afbeeldingen bij dit artikel zijn exclusief daartoe gegenereerd met behulp van een geavanceerde AI-tool die in staat is om visuele kunst te creëren op basis van gedetailleerde beschrijvingen. Om het concept van “creativiteit in de stijl van Vincent van Gogh” tot leven te brengen, zijn er meerdere lagen van ontwerpprincipes toegepast:
- Conceptuele basis: Het uitgangspunt was het abstracte idee van “creativiteit”. Dit werd vertaald naar een visuele weergave van een werkruimte gevuld met kunstbenodigdheden zoals penselen, schetsboeken, en muziekinstrumenten. Deze elementen symboliseren verschillende creatieve disciplines.
- Van Gogh’s stijl nabootsen: Om Van Gogh’s unieke stijl te vangen, zijn kenmerken zoals dikke, expressieve penseelstreken en dynamische patronen geïmiteerd. De bekende “draaiende” bewegingen in de lucht en de kenmerkende blauwe, gele en oranje tinten brengen de energie van zijn werken naar voren.
- Dynamiek en samenhang: De compositie benadrukt beweging en energie, alsof de objecten in de werkruimte zelf “leven” krijgen. Dit weerspiegelt het voortdurende proces van ideeën die ontstaan en bloeien in een creatieve geest.
- AI prompts en parameters: De AI werd gevoed met een gedetailleerde beschrijving van de scène en specifieke kenmerken van Van Gogh’s stijl. Door gebruik te maken van termen zoals “levendige penseelstreken,” “swirling skies,” en “inspirerende kleuren,” heeft de AI de opdracht omgezet in een harmonieus kunstwerk.
- Iteratief proces: Na de eerste output werd de afbeelding verfijnd door kleine aanpassingen in de beschrijving, zoals het toevoegen van specifieke details (bijv. zwevende penseelstreken) en verfijningen in de kleurenschema’s.
Dit proces toont hoe AI-technologie de essentie van menselijke creativiteit kan vangen, door stijl en betekenis te combineren in unieke kunstwerken.
Wat betekent dit voor de toekomst?
De komst van AI dwingt ons om na te denken over wat creativiteit werkelijk betekent. Is het alleen het resultaat dat telt, of ook het proces en de intentie? Hoewel AI indrukwekkende prestaties levert, is het nog steeds afhankelijk van menselijke sturing en context. Daarom lijkt de toekomst van creativiteit te liggen in samenwerking tussen mens en machine.
Wat denk jij? Kan AI ooit echt creatief zijn, of blijft het een hulpmiddel dat onze eigen creativiteit aanvult? Deel je mening in de reacties of op ons forum!
Vinchon F, Gironnay V, Lubart T. GenAI Creativity in Narrative Tasks: Exploring New Forms of Creativity. J Intell. 2024 Dec 6;12(12):125. doi: 10.3390/jintelligence12120125. PMID: 39728093; PMCID: PMC11678044