Zelfmoord wordt vaak gezien als een individuele beslissing, maar onderzoekers hebben al langer vermoedens dat het zich als een soort ‘virus’ kan verspreiden. Dit wordt suïcidecontagie genoemd: het fenomeen waarbij het zien, horen of lezen over zelfmoord het risico verhoogt bij mensen die al kwetsbaar zijn.
Dit is niet nieuw. Al in de 18e eeuw zorgde het boek Die Leiden des jungen Werthers ervoor dat jonge mannen in heel Europa zich op dezelfde manier van het leven beroofden als de hoofdpersoon uit het boek. Dit leidde tot de term het Werther-effect, oftewel suïcide als navolgbaar voorbeeld.
Waarom stijgen de suïcidecijfers na een beroemdheidssuïcide?
Het recente onderzoek waar dit artikel op is gebaseerd, keek naar de gevolgen van de zelfmoorden van Robin Williams (2014), Kate Spade en Anthony Bourdain (2018). Na deze sterfgevallen steeg niet alleen het aantal zelfmoorden in de weken erna, maar nam ook het aantal crisisoproepen naar hulplijnen toe. De onderzoekers vonden dat na Williams’ dood suïcidegedachten en -pogingen tijdelijk een piek bereikten, iets minder sterk dan bij Spade en Bourdain.
Waarom gebeurt dit? Mensen identificeren zich met beroemdheden. Hun leven voelt dichtbij, vooral als media groots uitpakken met de details van hun dood. Dit kan een normaliserend effect hebben en onbedoeld kwetsbare mensen aanzetten tot suïcidale gedachten of daden.
Sociale media en het ‘Werther-effect’
Sociale media versterken dit effect. Toen Netflix de serie 13 Reasons Why uitbracht, waarin een tienermeisje zelfmoord pleegt en dertien cassettebandjes achterlaat voor mensen in haar omgeving, zagen wetenschappers in de VS een stijging in tienersuïcides. De serie was bedoeld om suïcidale gevoelens bespreekbaar te maken, maar had het tegenovergestelde effect: jongeren herkenden zich in het hoofdpersonage en gingen haar gedrag nabootsen.
Media-aandacht kan dus van grote invloed zijn, vooral als er veel nadruk ligt op de manier waarop iemand zelfmoord pleegt. Dit geldt niet alleen voor beroemdheden, maar ook voor nieuwsberichten over zelfmoorden binnen gemeenschappen of scholen.
Kun je zelfmoord voorkomen door media anders te gebruiken?
Gelukkig is er niet alleen het Werther-effect, maar ook het Papageno-effect. Dit verwijst naar personages (zoals Papageno uit Mozarts opera Die Zauberflöte) die ondanks diepe wanhoop uiteindelijk steun vinden en blijven leven. Media kunnen ook op deze manier werken: door hoopvolle verhalen te vertellen over mensen die door een moeilijke periode zijn gekomen.
Landen als Oostenrijk en Zwitserland hebben hier duidelijke mediabeleid voor. Journalisten worden aangemoedigd om niet sensationeel over zelfmoord te berichten, maar juist hulpverlenende informatie te bieden. En dat werkt: waar media deze richtlijnen volgen, daalt het aantal suïcides.
In Nederland en België gelden al mediarichtlijnen rondom berichtgeving over zelfmoord, opgesteld door 113 Zelfmoordpreventie en de WHO. Toch worden deze niet altijd even goed nageleefd. Vooral op sociale media verspreiden schokkende details zich snel, zonder nuance of context. Hierdoor blijven bepaalde suïcides, zoals die van bekende personen, nog lang nawerken.
De vraag is of Nederland en België nog verder moeten gaan in hun richtlijnen. Moet bijvoorbeeld expliciete berichtgeving op sociale media worden beperkt? Of is educatie de sleutel?
Wat kun jij doen als iemand in je omgeving suïcidaal is?
Als iemand in je omgeving signalen geeft dat diegene aan zelfmoord denkt, is het belangrijk om erover te praten. Veel mensen denken dat vragen naar suïcide iemand juist op een idee kan brengen, maar dat is een mythe. Praten helpt. Hier zijn enkele praktische tips:
- Luister zonder oordeel: Neem de gevoelens serieus en bagatelliseer niet.
- Vraag direct: “Denk je aan zelfmoord?” Dit opent het gesprek en laat de ander weten dat ze niet alleen zijn.
- Ondersteun in het zoeken naar hulp: Verwijs naar professionals of een hulplijn, zoals 113 in Nederland of 1813 in België.
Kort samengevat
- Suïcide kan zich ‘verspreiden’, vooral na de dood van een beroemdheid.
- Media-aandacht kan een gevaarlijk versterkend effect hebben.
- Sociale media spelen hierin een grote rol.
- Verantwoord berichten over zelfmoord kan levens redden (Papageno-effect).
- In Nederland en België bestaan mediarichtlijnen, maar die kunnen mogelijk strikter.
- Praten over zelfmoord helpt en kan de drempel naar hulp verlagen.
Denk je zelf aan zelfmoord of maak je je zorgen om iemand? Neem contact op met 113 (Nederland) of 1813 (België). Hulp is altijd beschikbaar.
Jeffrey Shaman et al., Quantifying suicide contagion at population scale. Sci. Adv. 10, eadq4074 (2024). DOI:10.1126/sciadv.adq4074
