De afgelopen tien jaar hebben autistische mensen steeds vaker geëxperimenteerd met medische marihuana en producten die daarvan afgeleid zijn. Velen hopen dat deze stoffen een scala aan autismerelateerde kenmerken en problemen zullen verlichten.
Wetenschappers bevinden zich echter nog in de beginfase van rigoureus onderzoek naar de veiligheid en effectiviteit van marihuana, wat betekent dat mensen die het als behandeling gebruiken voornamelijk moeten vertrouwen op anekdotische informatie van vrienden en online fora.
Wat weten onderzoekers over de veiligheid en effectiviteit van cannabis bij autisme en aanverwante aandoeningen?
Medische marihuana verwijst over het algemeen naar elk product dat afkomstig is van cannabisplanten – inclusief gedroogde bloemen, harsen en oliën – en dat is aanbevolen door een arts. Het kan rechtstreeks worden ingenomen of verwerkt worden in diverse voedingsmiddelen, zuigtabletten en snoepjes. Deze producten zijn populair geworden bij autistische mensen en hun families voor de behandeling van uiteenlopende aandoeningen, waaronder slapeloosheid, epilepsie en chronische pijn.
THC en CBD
Afhankelijk van de soort plant en de gebruikte verwerkingstechnieken bevatten deze producten verschillende niveaus van actieve ingrediënten, waaronder tetrahydrocannabinol (THC) – verantwoordelijk voor de ‘high’ die geassocieerd wordt met marihuana – en cannabidiol (CBD), dat minimaal psychoactief is. Veel van het onderzoek naar medische toepassingen richt zich op CBD. Daarnaast zijn er meer dan 500 andere verbindingen in marihuana die mogelijk invloed hebben op het gedrag en de cognitie van mensen.
Tot op heden heeft de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) slechts één cannabis-afgeleid geneesmiddel goedgekeurd: Epidiolex. Het is een vloeibaar cannabisextract dat gezuiverde CBD bevat en het kan het aantal aanvallen verminderen bij mensen met het Dravet-syndroom of het Lennox-Gastaut-syndroom – ernstige vormen van epilepsie die soms gepaard gaan met autisme – en bij mensen met tubereuze sclerosecomplex. Het is alleen op recept verkrijgbaar en alleen voor deze drie aandoeningen.
GW Pharmaceuticals, het bedrijf dat Epidiolex produceert, voert een onderzoek uit naar het gebruik van het medicijn voor het Rett-syndroom, een neurologische aandoening die verwant is aan autisme. Het Rett-syndroom-onderzoek richt zich niet op het verminderen van aanvallen, maar op het verbeteren van cognitieve en gedragsproblemen. Het bedrijf werft ook autistische kinderen en tieners voor een fase 2-onderzoek naar cannabidivarin, een andere component van cannabis. Dat onderzoek zal de effecten van cannabidivarin op verschillende kenmerken bij autistische kinderen, waaronder repetitief gedrag, en op de kwaliteit van leven onderzoeken.
Cannabis en autisme
Het succes van Epidiolex heeft veel ouders aangemoedigd om marihuana en cannabisextracten te proberen voor aanvallen, gedragsproblemen en andere autismerelateerde kenmerken bij hun kinderen, maar experts waarschuwen dat deze geneesmiddelen grotendeels ongetest blijven voor dergelijke doeleinden. Sommige onderzoeken naar cannabinoïden hebben veelbelovende resultaten laten zien in diermodellen en in klinische onderzoeken in de beginfase, maar dit onderzoek ondersteunt nog niet het wijdverbreide gebruik ervan.
Men denkt dat de actieve bestanddelen van cannabis hun effecten uitoefenen door te binden aan eiwitten die cannabinoïdereceptoren worden genoemd in de hersenen: THC activeert de CB1- en CB2-receptoren terwijl CBD ze lijkt te blokkeren. Beide typen cannabinoïdereceptoren bevinden zich in neuronen in de hersenen en door het hele lichaam. De hersenen bevatten meer CB1-receptoren dan CB2-receptoren, en de activatie van elk receptor type beïnvloedt een reeks ionkanalen en eiwitten die betrokken zijn bij celcommunicatie. De uiteindelijke effecten van de activatie van cannabinoïdereceptoren hangen af van het lichaamssysteem waartoe ze behoren. Bijvoorbeeld, de activatie van CB1-receptoren in de hersenen kan zowel de prikkelbaarheid van neuronen verhogen als verlagen, afhankelijk van het soort neuron waaraan een cannabinoïde bindt; de activatie van CB2-receptoren in het spijsverteringssysteem kan ontstekingen verminderen.
Het blokkeren van de CB1-receptor kan bij muizenmodellen van het fragiele-X-syndroom, een aandoening die verwant is aan autisme, aanvallen en geheugenproblemen verminderen, volgens een studie uit 2013 in Nature Medicine. Een klinische studie uit 2018 van een synthetisch CBD-medicijn van de fabrikant Zynerba toonde significante verbeteringen aan in angst en andere gedragskenmerken bij mensen met het fragiele-X-syndroom. Activatie van cannabinoïdereceptoren is ook aangetoond dat het geheugen verbetert bij muizen met het fragiele-X-syndroom.
Onderzoek heeft ook aangetoond dat CBD aanvallen verlicht bij kinderen met CDKL5-deficiëntie, een aan autisme gerelateerde aandoening die wordt gekenmerkt door aanvallen en ontwikkelingsachterstand. CBD vermindert ook aanvallen en verbetert het leren en de sociale interactie in een muizenmodel van CDKL5-deficiëntie.
Werkingsmechanisme complex
Het wordt echter ingewikkelder, omdat CBD alleen mogelijk niet voldoende is voor de therapeutische effecten van cannabis. Een verhouding van 20 op 1 van CBD tot THC vermindert agressieve uitbarstingen bij autistische kinderen, suggereert een studie uit 2018. Dezelfde verhouding van verbindingen verbeterde ook aanzienlijk de kwaliteit van leven voor sommige kinderen en tieners met autisme in een studie uit 2019. Onderzoekers observeerden aanzienlijk minder aanvallen, tics, depressie, rusteloosheid en uitbarstingen. De meeste deelnemers meldden verbeteringen, en ongeveer 25 procent van de deelnemers ervoer bijwerkingen zoals rusteloosheid.
Cannabis kan ook effecten hebben die verder gaan dan de cannabinoïdereceptoren. Muizen die langdurig CBD innamen, vertoonden veranderingen in DNA-methylatie in delen van het genoom die in verband worden gebracht met autisme, volgens een studie uit 2020. De onderzoekers suggereren dat epigenetische veranderingen mogelijk deels verantwoordelijk zijn voor de gedragseffecten van CBD, hoewel ze het gedrag van de muizen niet rechtstreeks hebben onderzocht.
Veiligheid
Grote doses zijn meestal niet dodelijk, maar regelmatig gebruik kan op de lange termijn effecten hebben. Op basis van klinische onderzoeken van Epidiolex waarschuwt de FDA dat het medicijn een verhoogde leverenzymen kan veroorzaken, wat kan duiden op leverschade. Dit is vooral waarschijnlijk bij mensen die Epidiolex en het epilepsiemedicijn valproaat tegelijkertijd gebruiken.
CBD wordt als minimaal psychoactief beschouwd, maar veel preparaten bevatten niet-gespecificeerde hoeveelheden THC, wat kan leiden tot onbedoelde intoxicatie en beïnvloeding.
Veel onderzoeken hebben aangetoond dat behandeling met cannabis slechts kleine bijwerkingen met zich meebrengt, zoals sedatie of rusteloosheid, maar deze onderzoeken hebben geen langetermijneffecten onderzocht. Onderzoekers hebben nog steeds geen goed begrip van hoe de actieve bestanddelen in marihuana daadwerkelijk invloed hebben op de hersenen, noch weten ze hoe deze verbindingen de zich ontwikkelende hersenen van een kind of tiener kunnen beïnvloeden of kunnen interageren met andere medicijnen.
Sommige onderzoeken hebben aangetoond dat recreatief cannabisgebruik dat begint in de tienerjaren negatieve langetermijneffecten kan hebben op cognitieve functies. Deskundigen merken echter op dat de doseringen die voor medische doeleinden worden gebruikt vaak veel lager zijn dan die in een recreatieve context.
Verkrijgbaarheid
Veel mensen die zelf cannabinoïden toedienen voor epilepsie of andere aandoeningen kweken het thuis. Anderen kopen het rechtstreeks van bedrijven in plaats van het te kopen bij door de staat erkende verkooppunten, en onderzoek heeft aangetoond dat deze producten niet gelijkwaardig zijn.
De werkelijke kracht van CBD-producten varieert sterk ten opzichte van de aangegeven concentraties, volgens een studie uit 2017 in JAMA, en sommige producten bevatten meer THC dan de wettelijke limiet, wat potentieel genoeg is om intoxicatie te veroorzaken, vooral bij kinderen. Minder dan een derde van de geteste producten bevatte binnen 10 procent van de aangegeven CBD-concentratie, en THC werd aangetroffen in ongeveer 21 procent van de monsters.
Tijdens een presentatie op de jaarlijkse bijeenkomst van de American Academy of Neurology in 2020 concludeerden onderzoekers dat “ambachtelijke” CBD-producten die online en in gezondheidswinkels te koop zijn, minder effectief zijn in het controleren van aanvallen dan farmaceutische kwaliteit CBD.
Hier niet het zoveelste juichverhaal met beweringen en beloften dat cannabis (ook bij autisme) alleen maar Hosanna is en bij wijze van spreke Haarlemmerolie en Pink Pillen naar de kroon steekt, maar droge en saaie feiten. Autsider blijft de ontwikkelingen echter met grote belangstelling volgen en we steken af en toe hoe dan ook een wietpijpje op. Wat ‘ze’ er ook van moge vinden.
Russo E.B. Br. J. Pharmacol. 163, 1344-1364 (2011) PubMed
Pertwee R.G. Br. J. Pharmacol. 153, 199-215 (2008) PubMed
Demuth D.G. and A. Molleman Life Sci. 78, 549-563 (2006) PubMed
Elphick M.R. and M. Egertová Philos. Trans. R. Soc. Lond. B. Biol. Sci. 356, 381-408 (2001) PubMed
Wright K.L. et al. Br. J. Pharmacol. 153, 263-270 (2008) PubMed
Busquets-Garcia A. et al. Nat. Med. 19, 603-607 (2013) PubMed
Qin M. et al. Behav. Brain Res. 291, 164-171 (2015) PubMed
Aran A. et al. Neurology 90, P3.318 (2018) Abstract
Schleider L.B. et al. Sci. Rep. 9, 200 (2019) PubMed
Wanner N.M. et al. Environ. Mol. Mutagen. Epub ahead of print (2020) PubMed
Gruber S.A. et al. Psychol. Addict. Behav. 26, 496-506 (2012) PubMed
Bonn-Miller M.O. et al. JAMA 318, 1708-1709 (2017) PubMed
