Wanneer we denken aan bewustzijn, komt vaak dat kleine stemmetje in ons hoofd naar boven. Dat stemmetje dat commentaar geeft op alles wat we zien en doen. Maar is bewustzijn echt beperkt tot deze innerlijke dialoog? In dit artikel duiken we dieper in wat bewustzijn eigenlijk is, en ontdekken we dat het veel meer omvat dan alleen dat geklets binnenin.
Wat is bewustzijn?
Bewustzijn wordt vaak gezien als een monoloog binnenin ons, maar in werkelijkheid is het een complexe ervaring die veel verder gaat. We hebben allemaal wel eens een moment gehad waarbij we zo opgingen in een ervaring dat we ons zelfs niet bewust waren van onszelf. Denk maar aan het moment waarop je volledig in een film zit, of wanneer je zo geconcentreerd bent op een spannend boek dat je de wereld om je heen vergeet. Dit soort ervaringen behoren tot wat we noemen ‘basisbewustzijn’ – een directe, ongefilterde ervaring van de wereld.
De rol van de hersenen
Onze hersenen is een ongelofelijk complex orgaan dat verantwoordelijk is voor het creëren van zowel eenvoudige als ingewikkelde vormen van bewustzijn. Dit gaat van het simpel horen van een geluid tot het herinneren van een jeugdervaring. Hoewel het makkelijk is te denken dat complexere hersenactiviteit noodzakelijk is voor bewustzijn, toont onderzoek aan dat ook meer basale hersenfuncties ervaringen kunnen produceren. Dit stelt ons voor een raadsel: hoe kan fysieke activiteit in de hersenen leiden tot een persoonlijke ervaring?
Voorbij het narratieve zelf
Interessant genoeg hoeft ons bewustzijn niet altijd gekoppeld te zijn aan ons narratieve zelf, dat deel van ons dat onze persoonlijke geschiedenis en toekomst in verhalen vangt. Er zijn momenten waarop we ervaringen hebben die puur perceptueel zijn, zonder invloed van dit zelfbewuste deel.
Voorbeeld 1: Stel je voor, je luistert naar je favoriete muziek en raakt volledig verloren in de melodie. Je denkt niet na over de noten of de tekst; je ervaart alleen de pure schoonheid van de muziek. Op dat moment functioneert je bewustzijn zonder tussenkomst van een verhalende gedachte.
Voorbeeld 2: Denk aan een keer dat je bijna struikelde maar jezelf instinctief opving. Voordat je het weet, sta je weer stevig op je voeten, zonder dat je actief nadacht over wat er gebeurde. Dit toont aan hoe ons bewustzijn kan functioneren op een puur perceptueel niveau, los van een overkoepelende zelfbewustzijn.
Toekomst van bewustzijnsonderzoek
De studie naar het perceptuele zelf kan ons belangrijke inzichten geven in hoe bewustzijn werkt. Misschien ontdekken wetenschappers wel dat deze basale vormen van bewustzijn essentieel zijn om te begrijpen hoe onze hersenen complexere vormen van zelfbewustzijn genereren. Het zou zomaar kunnen dat we op een dag ontdekken dat ons bewustzijn meer lijkt op een orkest zonder dirigent dan op een solistische monoloog.
Conclusie
Bewustzijn is een intrigerend en veelzijdig fenomeen dat verder reikt dan het narratieve zelf. Het omvat een breed spectrum aan ervaringen, van de meest basale percepties tot complexe zelfreflecties. Door ons bewust te worden van deze verschillende aspecten kunnen we een rijker begrip ontwikkelen van wat het betekent om mens te zijn. Laten we dus niet alleen luisteren naar het stemmetje in ons hoofd, maar ook openstaan voor de rijke wereld van ervaringen die het biedt.
Gazzaniga, M. S., & LeDoux, J. E. (1978). The integrated mind. New York: Plenum Press.
Seth, A. (2021). Being you: A new science of consciousness. New York, NY: Dutton.
