Borderline is een complexe en uitdagende psychische aandoening die vaak wordt gekenmerkt door intense emotionele en interpersoonlijke instabiliteit. Een belangrijke eigenschap van BPS is de strijd om consistente verbindingen met anderen en zichzelf te behouden. De DSM-5 beschrijft BPS onder andere als gekenmerkt door een “identiteitsstoornis… instabiel zelfbeeld…” en “een patroon van instabiele en intense interpersoonlijke relaties gekenmerkt door afwisseling tussen idealisering en devaluatie”. Deze volatiliteit leidt vaak tot communicatiepatronen die bekend staan als dubbele binding, wat resulteert in zelfdestructief gedrag dat bijdraagt aan de ellende van het leven met BPS.
Wat is een dubbele binding?
De term “dubbele binding” werd voor het eerst beschreven als een theorie voor de ontwikkeling van schizofrenie. Volgens deze theorie zond de zogenaamde “schizofrenogene” moeder tegenstrijdige boodschappen naar het kind, wat uiteindelijk leidde tot de ontwikkeling van de stoornis. Hoewel deze theorie grotendeels is verworpen, is het concept van dubbele binding nog steeds relevant, vooral bij BPS. Mensen met BPS zenden vaak tegenstrijdige boodschappen uit, waardoor hun partner in een situatie zonder uitweg terechtkomt: hoe ze ook reageren, het is nooit goed.
Diagnosecriteria borderline
Volgens de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) moet een persoon voldoen aan minimaal vijf van de volgende criteria voor een diagnose van BPS:
- Verlatingsangst: Intense angst om verlaten te worden of pogingen om daadwerkelijke of vermeende verlating te voorkomen.
- Instabiele en intense relaties: Een patroon van instabiele en intense interpersoonlijke relaties gekenmerkt door afwisseling tussen extreme idealisering en devaluatie.
- Identiteitsstoornis: Een aanhoudend instabiel zelfbeeld of gevoel van eigenwaarde.
- Impulsiviteit: Impulsief gedrag op ten minste twee gebieden die potentieel zelfdestructief zijn (bijvoorbeeld uitgaven, seks, middelenmisbruik, roekeloos rijden, eetbuien).
- Suïcidale gedragingen of zelfbeschadiging: Terugkerende suïcidale gedragingen, gebaren of dreigingen, of zelfbeschadigend gedrag.
- Affectieve instabiliteit: Emotionele instabiliteit als gevolg van een duidelijke reactiviteit van de stemming (bijvoorbeeld intense episodische dysforie, prikkelbaarheid of angst die meestal enkele uren en zelden meer dan een paar dagen duurt).
- Chronisch gevoel van leegte: Aanhoudend gevoel van leegte.
- Inadequate, intense woede: Ongepaste, intense woede of moeite om woede te beheersen (bijvoorbeeld frequente driftbuien, constante boosheid, herhaaldelijke fysieke gevechten).
- Paranoïde ideatie of dissociatieve symptomen: Voorbijgaande, stress-gerelateerde paranoïde ideatie of ernstige dissociatieve symptomen.
Voorbeelden van dubbele binding bij BPS
Een patiënt in relatietherapie klaagt bijvoorbeeld: “Je knuffelt me nooit.” Maar als de partner probeert haar te omhelzen, trekt ze zich terug en roept: “Au! Je knuffelt te hard.” Deze tegenstrijdige boodschappen creëren verwarring en frustratie bij de partner en versterken gevoelens van vervreemding bij de persoon met BPS.
Een ander voorbeeld is iemand met BPS die in het begin van een nieuwe relatie stilletjes verwacht dat de nieuwe partner dagelijks blijft bellen. Als er een dag wordt gemist, verandert de angst voor verlating in woede, en beschuldigt hij zijn nieuwe geliefde, wat de partner wegdrijft en het resultaat oplevert dat de persoon met BPS het meest vreesde.
Het effect van dubbele binding in relaties
Dubbele bindingen in relaties met iemand met BPS kunnen bijzonder destructief zijn. Neem Laurie, die haar vriendin vertelt dat haar vriend haar bedriegt en fysiek mishandelt. De vriendin zit in een lastig parket: als ze Laurie probeert gerust te stellen en haar aanmoedigt om de relatie te behouden, kan Laurie haar beschuldigen van onbegrip voor haar lijden. Maar als ze Laurie aanmoedigt de relatie te heroverwegen, kan ze worden bekritiseerd voor het niet begrijpen hoe diep Laurie van haar vriend houdt en hoeveel hij haar nodig heeft. Laurie kan deze informatie later aan haar vriend doorgeven, wat kan leiden tot verdere isolatie van haar vriendin.
De paradox van “Ik haat je, verlaat me niet”
De titel van dit artikel illustreert de tegenstrijdige boodschappen die kenmerkend zijn voor BPS: “Ik haat je, verlaat me niet.” De tragiek van het leven met BPS is dat deze dubbele boodschappen leiden tot de uitkomsten die de persoon met BPS juist probeert te vermijden. De DSM-criteria voor BPS tonen deze tegenstrijdigheden: “ongepaste, intense woede,” “impulsiviteit… potentieel zelfdestructief,” “affectieve instabiliteit door een duidelijke reactiviteit van stemming,” en “kortdurende, stress-gerelateerde paranoïde ideatie of ernstige dissociatieve symptomen” zijn symptomen die mensen vervreemden. Dit gedrag leidt tot de ervaringen en symptomen die de persoon met BPS probeert te voorkomen, zoals “verlating,” “chronisch gevoel van leegte,” en stemmingsinstabiliteit (“intense episodische dysforie, prikkelbaarheid, of angst”).
Dubbele binding en therapie
Dubbele bindingen kunnen ook de therapeutische relatie belemmeren. De uitgesproken en onuitgesproken verwachtingen van de patiënt ten opzichte van de therapeut kunnen gefrustreerd worden, wat resulteert in overdrachtsverstoringen die het proces belemmeren. De therapeut moet kalmte en standvastigheid behouden om vertrouwen te waarborgen ondanks tegenstrijdig gedrag. Het begrijpen van hoe dubbele binding communicatie zoveel aspecten van het leven van een persoon met BPS beïnvloedt, is een belangrijke stap in het kalmeren van de wanhopige stormen in zijn of haar leven.
Bateson, G., Jackson, D.D., Haley, J., Weakland, J. (1956) Toward a Theory of Schizophrenia. Behav Sci. 1 (10): 251-264.
