We kennen allemaal wel iemand die is opgegroeid in een gezin waar spanningen hoog opliepen en waar uiteindelijk het contact werd verbroken. Terwijl velen van ons warme en ondersteunende families hebben, lijkt het fenomeen van familievervreemding steeds vaker voor te komen. Maar waarom besluiten steeds meer volwassen kinderen om de banden met hun ouders te verbreken?
In zijn boek Fault Lines: Fractured Families and How to Mend Them uit 2020 presenteert Dr. Karl Pillemer, hoogleraar menselijke ontwikkeling, verrassende statistieken. Uit zijn nationale enquête blijkt dat maar liefst 27 procent van de Amerikanen – dat zijn 68 miljoen mensen – vervreemd is van een familielid. Daarnaast ervaart 10 procent een breuk met een ouder of kind. Deze cijfers roepen de vraag op: wat drijft deze groeiende kloof binnen gezinnen?
Reden 1: Gebrek aan liefde en zorg
Een veelvoorkomende reden voor het verbreken van familierelaties is een ervaren tekort aan liefde en zorg tussen ouder en kind. Voor sommige volwassen kinderen is de relatie met hun ouders toxisch geworden, vaak als gevolg van jarenlange verwaarlozing of misbruik tijdens hun jeugd. Het verbreken van het contact wordt dan een moeilijke maar noodzakelijke stap voor hun eigen welzijn.
“Ik ben nu vier jaar vervreemd van mijn vader, stiefmoeder en twee halfzussen. Misbruik en verwaarlozing in mijn kindertijd waren de redenen. Het heeft jaren therapie gekost om te beseffen hoe verschrikkelijk mijn jeugd was. Ik heb er geen spijt van.”
Wanneer ouders geconfronteerd worden met de reden van het verbreken van het contact, reageren ze vaak met ongeloof. Ze hebben moeite om te accepteren dat hun kind ervoor kiest hen uit hun leven te bannen. Sommigen reageren met een gevoel van verontwaardiging, alsof het ondenkbaar is dat een kind zo’n beslissing neemt. Dit kan leiden tot een periode van ontkenning, waarin ouders blijven proberen contact te leggen zonder de grenzen van hun kind te respecteren.
Veel vervreemde ouders geven aan niet te weten waarom hun kind het contact heeft verbroken. Maar bij nader inzien blijkt vaak dat de kinderen wel degelijk redenen hebben gegeven – redenen die de ouders negeren of niet begrijpen. Dit fenomeen wordt ook wel emotionele amnesie genoemd, waarbij ouders kritiek blokkeren en zich alleen de boosheid van hun kinderen herinneren, niet de oorzaken ervan.
Reden 2: Gevoel van verraad
Een diepgaand gevoel van verraad is een andere belangrijke factor die bijdraagt aan familievervreemding. Dit kan voortkomen uit situaties zoals een scheiding, hertrouwen of het stichten van een nieuw gezin, waarbij kinderen uit een vorige relatie zich verwaarloosd voelen. Het is hartverscheurend wanneer de ouder die je ooit liefhad, niet langer dezelfde waardering of aandacht voor je lijkt te hebben.
Uit een studie uit 2021, gepubliceerd in het Journal of Social and Personal Relationships, bleek dat getrouwde ouders sterkere familierelaties hadden en meer geneigd waren tot verzoening met vervreemde volwassen kinderen dan gescheiden of hertrouwde ouders. Een veilige gehechtheid was cruciaal voor het herstellen van de relatie.
“Geen contact hebben was een van de moeilijkste dingen die ik heb moeten doen, maar het is bevrijdend om te weten dat ik geen narcisten meer hoef te pleasen. Hij voelde zich zijn hele leven gerechtigd over mij en gebruikte me als pion tegen mijn moeder voor een voogdij die hij eigenlijk niet wilde. Hij wilde gewoon dat zij zou lijden.”
Onderzoek suggereert dat vervreemding van vaders vaker voorkomt dan van moeders. Van degenen die vervreemding ervoeren, meldde 81 procent te hebben verzoend met hun moeders, terwijl slechts 69 procent zich verzoende met hun vaders.
Reden 3: Botsende ideologieën
Verschillen in ideologieën, of het nu gaat om politieke, religieuze of persoonlijke overtuigingen, kunnen eveneens leiden tot een breuk in familierelaties. Wanneer ouders en kinderen fundamenteel verschillende waarden of wereldbeelden hebben, kunnen spanningen hoog oplopen – vooral als één van beide partijen de overtuigingen van de ander niet respecteert of minimaliseert. Dit gebrek aan wederzijds respect kan leiden tot gevoelens van vervreemding en gekwetstheid aan beide kanten.
“Mijn ouders waren niet wreed of abusief toen ik opgroeide… Ik had een over het algemeen gelukkige jeugd. Maar in 2016 begonnen ze steeds verder naar rechts te gaan en raakten ze verwikkeld in complottheorieën, totdat ze uiteindelijk naar een andere staat verhuisden voor ‘vrijheid’. We hebben simpelweg niet langer dezelfde waarden of overtuigingen. Ik wil niet dat mijn eigen kinderen bij hen in de buurt zijn zonder toezicht nadat ik hen COVID een Chinese samenzwering hoorde noemen.”
Meningsverschillen over persoonlijke beslissingen, zoals huwelijk of levensstijlkeuzes, kunnen ook tot vervreemding leiden wanneer ouders de autonomie van hun kind niet accepteren of respecteren – of het nu gaat om seksuele geaardheid of de keuze van een zoon om de achternaam van zijn vrouw aan te nemen. Dit gebrek aan acceptatie verdiept vaak de emotionele kloof, waardoor de breuk in de relatie in de loop der tijd groter wordt.
De mogelijkheid tot verzoening
Hoewel vervreemding pijnlijk is, is het vaak tijdelijk. Veel families weten na een periode van afstand toch weer nader tot elkaar te komen, vooral met behulp van counseling of therapie. Verantwoordelijkheid nemen is hierbij essentieel, waarbij ouders hun rol in de breuk erkennen. Open communicatie en het tonen van begrip kunnen de weg vrijmaken voor herstel.
Een voorbeeld hiervan is Maria (niet haar echte naam), die na jaren van geen contact weer met haar moeder ging praten nadat deze haar fouten had erkend en bereid was te werken aan hun relatie. “Het was niet gemakkelijk, maar we hebben beide onze inzet getoond om de wonden uit het verleden te helen,” vertelt ze.
Wanneer afstand houden noodzakelijk is
Toch is verzoening niet altijd mogelijk of wenselijk. Soms is het handhaven van grenzen noodzakelijk voor iemands mentale gezondheid en welzijn. Niet alle relaties kunnen of moeten worden hersteld, vooral niet als er sprake is van aanhoudend misbruik, toxiciteit of een gebrek aan respect.
Psycholoog Dr. Lindsey Gibson stelt: “Het is belangrijk om te erkennen dat het oké is om afstand te nemen van relaties die schadelijk zijn. Zelfzorg en persoonlijke grenzen zijn essentieel voor een gezond leven.”