Sociale media zijn inmiddels niet meer weg te denken uit het dagelijks leven. Voor velen zijn platforms zoals Facebook, Instagram en TikTok de manier om in contact te blijven met vrienden, familie en de wereld om hen heen. Maar naast het gemak en het plezier van verbonden zijn, rijst steeds vaker de vraag: kunnen sociale media ook negatieve effecten hebben op ons welzijn? Steeds meer onderzoeken wijzen uit dat het gebruik van sociale media kan bijdragen aan gevoelens van angst en eenzaamheid. Maar waarom is dat eigenlijk zo?
Het probleem ligt voor een groot deel bij hoe sociale media zijn ontworpen. De meeste sociale netwerken gebruiken een algoritme dat onze aandacht probeert vast te houden, door ons vooral de meest “prikkelende” berichten te tonen. Maar wat betekent dat voor onze gemoedstoestand? Om dat te begrijpen, is het belangrijk eerst te kijken naar wat een gemeenschap gezond en veilig maakt – en waarom sociale media dat juist lijken tegen te werken.
Hoe werken echte gemeenschappen?
In een goed functionerende gemeenschap voelen mensen zich veilig, gewaardeerd en verbonden met elkaar. Dit komt door enkele simpele, maar belangrijke principes die in deze gemeenschappen gelden. Ten eerste is er respect voor iedereen, ongeacht leeftijd, status of talent. Iedereen – van jong tot oud – krijgt evenveel aandacht en wordt als gelijkwaardig gezien. Dit gevoel van basisrespect is essentieel, omdat het zorgt voor een gevoel van veiligheid en vertrouwen onder de leden van de gemeenschap.
Daarnaast is er in gezonde gemeenschappen vaak sprake van “universele beleefdheid.” Mensen groeten elkaar vriendelijk, of ze elkaar nu goed kennen of niet, en behandelen elkaar met aandacht en zorg. Dit lijkt vanzelfsprekend, maar draagt enorm bij aan een gevoel van verbondenheid. Deze beleefdheid werkt goed in kleine gemeenschappen of dorpen, waar mensen elkaar regelmatig zien en kennen. In grote steden of anonieme omgevingen, zoals op sociale media, zien we dit gedrag vaak verdwijnen.
Het derde principe is dat mensen in een gezonde gemeenschap zich meestal aan regels houden die samenwerking en respect bevorderen. Pesters, bedriegers of mensen die constant de orde verstoren worden gecorrigeerd – soms door de gemeenschap zelf, soms door de wet. Dit systeem werkt goed om de gemeenschap prettig en veilig te houden. In de praktijk zien we dan ook dat mensen in zulke gemeenschappen goed geïntegreerd zijn en vaak gelukkiger zijn.
Wat gaat er mis op sociale media?
Sociale media werken helaas niet zoals een echte gemeenschap. In plaats van saamhorigheid en respect te bevorderen, lijken veel sociale media-platforms juist negatieve gevoelens en gedragingen aan te moedigen. Dit komt grotendeels door de manier waarop deze platforms zijn ontworpen. Achter de schermen werken sociale media namelijk met algoritmen – computerprogramma’s die bepalen welke berichten we te zien krijgen. Het doel van deze algoritmen is om ons zo lang mogelijk online te houden, omdat dat geld oplevert voor het platform. En wat houdt ons het meest geboeid? Vaak juist de meest sensationele en emotionele berichten: roddels, schandalen en zelfs haatdragende uitingen.
Door deze manier van werken verdwijnen de basisprincipes van een echte gemeenschap. In plaats van universele beleefdheid zien we juist onbeleefdheid, woede en soms zelfs haat die worden aangemoedigd. Ook het basisrespect ontbreekt; iedereen kan zomaar negatief of respectloos bejegend worden, omdat het algoritme dergelijke reacties vaak zelfs stimuleert. Het gevolg? Gebruikers worden geconfronteerd met een stortvloed aan negatieve berichten, wat kan leiden tot gevoelens van angst, eenzaamheid en zelfs depressie.
Kleinschalige, goed gemodereerde forums bieden veel voordelen voor mensen die op zoek zijn naar echte verbinding en rust in hun online interacties. Vooral voor lotgenotenfora, zoals die voor mensen met autisme of ADHD, bieden ze een veilige omgeving waar men op eigen tempo kan deelnemen, zich gewaardeerd voelt en niet onderworpen is aan de hectiek en commerciële druk van de grote platforms. Het gebruik van deze platforms kan dan ook een gezonde en steunende online ervaring bieden voor mensen die gebaat zijn bij rust en begrip.
Bovendien ontbreken op sociale media de controlemechanismen die in het echte leven misdragers zouden aanpakken. In een fysieke gemeenschap zouden mensen met onaangepast gedrag bijvoorbeeld vermeden worden of zelfs gestraft. Online kunnen deze mensen echter vaak ongehinderd hun gang gaan. Dit maakt het voor gebruikers moeilijk om zich echt veilig te voelen op deze platforms.
Het probleem van de aandacht voor negatief gedrag
Op sociale media lijkt het vaak zo te zijn dat juist de personen met het meest extreme of negatieve gedrag de meeste aandacht krijgen. Dit komt deels door de menselijke natuur: we zijn snel geneigd om onze aandacht te richten op het meest opvallende, schokkende of negatieve. Net als een kind dat constant een scene schopt en daardoor alle aandacht van de ouders krijgt, trekken online schreeuwers, pesters en ’trollen’ onze blik naar zich toe.
Het algoritme van sociale media versterkt dit effect. Doordat het platform geld verdient aan onze betrokkenheid, worden juist de berichten die de meeste emoties oproepen – zoals woede of verontwaardiging – vaker aan gebruikers getoond. Dit is niet zonder gevolgen. Wanneer het internet vol staat met heftige meningen, schandalen en haatdragende berichten, lijkt het alsof negatief gedrag de norm is. Dit kan gebruikers een onveilig en soms zelfs angstig gevoel geven, omdat het lijkt alsof er geen plek is voor respect of beleefdheid.
Een extreem voorbeeld van dit probleem was de situatie in Myanmar in 2016, toen Facebook in het land werd overspoeld door haatdragende en opruiende berichten. In deze situatie werd misinformatie op sociale media zelfs in verband gebracht met geweld en grote onrust. Hoewel dit een ver-van-ons-bed-geval lijkt, laat het goed zien hoe schadelijk het gebrek aan controle en het versterken van negativiteit op sociale media kan zijn.
Verschil tussen online en offline sociale interacties
In het echte leven wordt onaangenaam gedrag vaak bestraft. Mensen die zich onbeleefd of respectloos gedragen, worden vaak vermeden of aangesproken op hun gedrag. Een bullebak of iemand die altijd negatief doet, krijgt al snel de reputatie van iemand die beter gemeden kan worden. Dit zorgt ervoor dat mensen zich meestal gedragen, omdat ze weten dat hun gedrag gevolgen heeft. Wie vriendelijk en respectvol is, krijgt daarentegen waardering en wordt opgenomen in sociale kringen, uitgenodigd voor activiteiten en hartelijk ontvangen.
Online werkt dit helaas precies omgekeerd. Op sociale media kunnen mensen zich vaak anoniem gedragen en zijn er weinig gevolgen voor negatief gedrag. Mensen die anderen pesten of beledigen, doen dat vaak onder een nepaccount of met een profiel zonder herkenbare foto of naam. Hierdoor zijn ze moeilijk te traceren en kunnen ze zich vrij voelen om zich zonder remming uit te laten. Dit gebrek aan verantwoording leidt ertoe dat juist de pestkoppen en ’trollen’ op sociale media vaak het meeste opvallen en aandacht krijgen.
Dit verschil tussen online en offline interacties heeft grote invloed op hoe gebruikers zich voelen. Waar in het echte leven negatief gedrag wordt ontmoedigd en positief gedrag wordt beloond, werkt sociale media vaak het tegenovergestelde in de hand. Dit kan gevoelens van angst en onveiligheid versterken, vooral bij jongere gebruikers die extra gevoelig zijn voor de reacties van anderen.
Waarom sociale media eenzaam en angstig kunnen maken
Doordat sociale media-platforms vaak gevuld zijn met negatieve berichten en conflicten, kunnen gebruikers het gevoel krijgen dat de wereld een onvriendelijke plek is. Vooral jongeren, die vaak meer tijd online doorbrengen en gevoeliger zijn voor sociale bevestiging, kunnen zich hierdoor eenzamer en angstiger voelen. Het ontbreken van de sociale controle en het gebrek aan echte verbondenheid maken dat sociale media de natuurlijke behoeften van mensen aan veiligheid en erkenning niet goed vervullen.
Onderzoeken tonen zelfs aan dat hoe meer tijd mensen op sociale media doorbrengen, hoe eenzamer ze zich vaak voelen. Dit kan komen doordat de online interacties oppervlakkig zijn en echte connecties en vriendschappen niet vervangen. Bovendien kunnen gebruikers vaak het gevoel hebben dat ze zichzelf voortdurend moeten vergelijken met anderen, wat kan leiden tot gevoelens van onzekerheid en minderwaardigheid. De beelden en verhalen die mensen delen, zijn meestal het beste van zichzelf: de leukste momenten, de mooiste foto’s. Dit kan een onrealistisch beeld geven, waardoor gebruikers zich onzeker of buitengesloten voelen.
In een wereld waar een “like” of reactie zoveel lijkt te betekenen, kunnen jonge mensen kwetsbaar zijn voor de effecten van afwijzing of negatieve reacties. Het gevolg is dat sociale media, in plaats van verbinding te brengen, soms gevoelens van angst en eenzaamheid kunnen versterken.
Is er een oplossing?
De vraag is natuurlijk: kunnen we iets doen om de negatieve effecten van sociale media te verminderen? Dit is een lastige kwestie, omdat sociale media zoals ze nu bestaan sterk gericht zijn op het vasthouden van onze aandacht en het maken van winst. De algoritmes die worden gebruikt, werken op een manier die negatieve berichten vaak juist naar voren schuift, omdat deze berichten ons het meest bezig houden. Het lijkt er dus op dat sociale media-platforms op dit moment zo zijn ontworpen dat ze juist niet bijdragen aan ons welzijn.
Toch zijn er wel mogelijkheden om deze negatieve effecten te beperken. Eén optie is om zelf bewuster om te gaan met sociale media. Door bijvoorbeeld tijdslimieten in te stellen, kan het risico op angst en eenzaamheid afnemen. Ook het bewust kiezen van wie en wat je volgt kan helpen. Door positieve, inspirerende accounts te volgen en negatieve invloeden zoveel mogelijk te vermijden, kan sociale media minder belastend worden.
Daarnaast ligt er ook een verantwoordelijkheid bij de sociale media-platforms zelf. Als deze bedrijven meer verantwoordelijkheid zouden nemen en hun algoritmes zouden aanpassen, zouden ze de nadruk kunnen verleggen naar positieve en verbindende inhoud. Of dat daadwerkelijk zal gebeuren, is echter onzeker. Misschien is de keuze aan ons: kunnen we een manier vinden om sociale media bewust en op een gezonde manier te gebruiken, of zouden we er beter aan doen om er soms helemaal afstand van te nemen?
Kleinschalige en veilige forums: Een oase van rust en begrip
In een tijd waarin sociale media grote platforms domineren en commercie en algoritmes de boventoon voeren, voelen veel mensen zich verloren of zelfs eenzaam. De enorme hoeveelheid informatie en vaak confronterende meningen op deze platforms kan overweldigend zijn, zeker voor mensen die prikkelgevoelig zijn of baat hebben bij structuur en rust, zoals mensen met autisme of ADHD. Kleinschalige, niet-commerciële forums zoals bijvoorbeeld het Autsider Forum, bieden hiervoor een belangrijk en waardevol alternatief.
Echte verbinding en begrip
In tegenstelling tot veel commerciële platforms, waar het vaak draait om het trekken van aandacht, is een kleinschalig forum een plek waar mensen oprechte verbinding kunnen maken. In een lotgenotenforum kunnen mensen hun eigen ervaringen delen, vragen stellen en tips uitwisselen met anderen die in vergelijkbare situaties verkeren. De leden hebben vaak gedeelde interesses of ervaringen, zoals het omgaan met autisme of ADHD, wat een sterk gevoel van saamhorigheid en begrip schept. Deze echte verbinding biedt vaak meer voldoening dan de vluchtige interacties op sociale media.
Rust en structuur
Waar sociale media voortdurend nieuwe prikkels en informatie op gebruikers afvuren, bieden kleinschalige forums een rustiger en meer gestructureerd alternatief. Dit is voor veel mensen met autisme of ADHD een verademing, omdat het hen de ruimte geeft om informatie op hun eigen tempo te verwerken. In een forum kan men deelnemen aan een specifieke discussie of thread zonder voortdurend afgeleid te worden door andere berichten en notificaties. Dit geeft niet alleen rust, maar helpt ook om inhoudelijke gesprekken te voeren zonder afleiding.
Professionele en empathische moderatie
Een goed gemodereerd forum kan zorgen voor een veilige omgeving waarin mensen zich vrij voelen om zichzelf te zijn. In tegenstelling tot de meeste grote sociale media, waar negatieve of haatdragende reacties vaak onbestraft blijven, houdt een forum met goede moderatie negatieve uitlatingen en conflicten buiten de deur. De moderators zorgen ervoor dat mensen zich aan de regels houden en elkaar met respect behandelen, wat een groot verschil maakt voor mensen die zich kwetsbaar voelen of al met mentale uitdagingen kampen. Zo’n moderatie bevordert een gevoel van veiligheid en geborgenheid.
Geen druk van commerciële algoritmes
Op grote platforms draait het vaak om ‘engagement’ – hoe meer reacties, likes en gedeelde berichten, hoe beter. Dit zorgt ervoor dat deze platforms vaak de meest extreme of emotionele berichten voorrang geven, omdat die de meeste reacties oproepen. Een niet-commercieel forum is vrij van deze algoritmes en kan zich richten op wat écht belangrijk is voor zijn leden, zonder druk van advertenties of clicks. De gesprekken op zo’n forum zijn daardoor meestal positiever en doelgerichter.
Privacy en anonimiteit
Veel gebruikers hechten waarde aan hun privacy, zeker wanneer ze persoonlijke kwesties bespreken zoals het omgaan met ADHD of autisme. Op een kleinschalig, besloten forum kunnen leden vaak anoniem blijven en delen wat voor hen relevant is, zonder bang te zijn dat hun gegevens openbaar worden gemaakt of verkocht aan adverteerders. Deze anonimiteit en privacy maken het makkelijker om open te zijn en diepere gesprekken te voeren, wat op grotere sociale media soms minder veilig voelt.
Een focus op langdurige steun
In plaats van de snelle, oppervlakkige interacties die op grote platforms vaak voorkomen, biedt een kleinschalig forum ruimte voor langdurige en betekenisvolle steun. Gebruikers kunnen elkaar volgen in hun ontwikkelingen, successen vieren, en steun bieden tijdens moeilijke momenten. Dit geeft een gevoel van continuïteit en helpt gebruikers om zich minder alleen te voelen in hun uitdagingen.
