De term digitale dementie werd voor het eerst gebruikt door de Duitse neuroloog Manfred Spitzer. Hij merkte op dat steeds meer mensen afhankelijk zijn van digitale apparaten zoals smartphones en computers om informatie op te slaan en op te zoeken. Deze afhankelijkheid kan volgens Spitzer leiden tot een afname in ons vermogen om zelf informatie te onthouden en te verwerken. Dit fenomeen lijkt op dementie, een aandoening waarbij het geheugen en andere cognitieve functies achteruitgaan.
Digitale dementie ontstaat doordat het brein, net als onze spieren, oefening nodig heeft om sterk te blijven. Door alles via een scherm te doen, raakt het brein “lui” en vergeet het belangrijke informatie sneller. Bijvoorbeeld: als je steeds gebruik maakt van je telefoon om telefoonnummers of afspraken op te slaan, train je je geheugen minder goed om deze informatie zelf te onthouden.
Hoe digitale media ons brein beïnvloeden
Veelvuldig gebruik van digitale media kan ons brein op verschillende manieren beïnvloeden. Onderzoek toont aan dat lange periodes achter een scherm kunnen leiden tot problemen met concentratie, geheugen en zelfs het verwerken van informatie. Dit komt doordat het brein overbelast raakt door alle informatie die het tegelijkertijd moet verwerken.
Door bewust minder schermtijd in te bouwen, multitasken te vermijden en meer te bewegen, kunnen we de risico’s van digitale dementie beperken.
Een bekend voorbeeld is wat men “het Google-effect” noemt. Mensen die regelmatig snel iets opzoeken via internet, gaan vaak minder goed onthouden. Het idee dat informatie altijd beschikbaar is, zorgt ervoor dat ons brein minder moeite doet om zelf informatie vast te houden. Hierdoor wordt het steeds moeilijker om dingen zonder hulp van een apparaat te herinneren.
Ook het constant wisselen tussen verschillende taken – zoals het checken van meldingen terwijl je iets anders aan het doen bent – zorgt voor mentale vermoeidheid. Het brein moet telkens opnieuw schakelen, en dat kost energie. Dit kan uiteindelijk leiden tot meer stress en minder productiviteit.
Gevolgen voor jongere en oudere generaties
De impact van digitale media verschilt per leeftijdsgroep. Vooral kinderen en jongeren, die opgroeien met digitale apparaten, kunnen door veel schermtijd last krijgen van problemen met aandacht en sociaal gedrag. Jongeren die veel tijd op hun telefoon doorbrengen, hebben soms moeite met zich concentreren op schoolwerk of vinden het lastig om zonder afleiding taken af te maken. Ook hun sociale vaardigheden kunnen lijden onder het digitale gebruik, omdat ze minder face-to-face interacties hebben. Ze oefenen bijvoorbeeld minder met het herkennen van gezichtsuitdrukkingen en emoties, wat belangrijk is voor empathie.
Bij ouderen kan veel digitaal gebruik ook problemen veroorzaken, maar dan op een andere manier. Voor sommige ouderen kan digitale technologie helpen om hun geheugen en aandacht te trainen, bijvoorbeeld via apps of geheugenspelletjes. Maar bij overmatig gebruik bestaat het risico op sociale isolatie, vooral als dit het contact met anderen vervangt. Daarbij kan de afhankelijkheid van digitale apparaten ervoor zorgen dat ze zich minder zeker voelen over hun eigen geheugen en vaardigheden, wat hun zelfvertrouwen aantast.
De term digital natives verwijst naar mensen die van jongs af aan al met technologie zijn opgegroeid, terwijl digital immigrants pas op latere leeftijd technologie leerden gebruiken. Digital natives lijken vaak goed overweg te kunnen met digitale apparaten, maar hebben vaak meer moeite met lange periodes van geconcentreerd werken zonder afleiding. Digital immigrants hebben meestal een andere band met technologie; voor hen is het niet altijd vanzelfsprekend om voor elke taak naar een scherm te grijpen, wat in sommige gevallen juist gunstig is voor hun concentratie en geheugen.
Waarom multitasken schadelijk kan zijn
Multitasken, ofwel meerdere dingen tegelijk doen, is een gewoonte die door digitale media vaak wordt aangemoedigd. Denk bijvoorbeeld aan het beantwoorden van berichten tijdens het kijken van een video, of aan het scrollen door sociale media terwijl je een gesprek voert. Hoewel multitasken efficiënt lijkt, is ons brein hier niet goed voor gemaakt. Telkens wanneer we tussen taken wisselen, moet het brein opnieuw “opstarten” om zich aan te passen aan de nieuwe taak. Dit kost energie en kan onze concentratie ernstig verstoren.
Het constant schakelen tussen verschillende prikkels zorgt ervoor dat je aandacht versnipperd raakt. Daardoor kunnen mensen vaak niet volledig focussen op één taak, wat op de lange termijn kan leiden tot slechtere prestaties en meer mentale vermoeidheid. Deze vermoeidheid kan zich opstapelen, wat uiteindelijk tot stress en zelfs burn-out-achtige klachten kan leiden.
Een duidelijk voorbeeld is het ontvangen van meldingen op je telefoon tijdens het werk of studeren. Elk geluidje of trilbericht trekt meteen je aandacht weg van wat je aan het doen was, wat maakt dat je steeds moet herstarten met je taak. Dit maakt multitasken een van de grote valkuilen van het digitale tijdperk en kan op lange termijn negatieve gevolgen hebben voor ons geheugen en onze productiviteit.
Gezondere gewoonten en balans
Er zijn manieren om de negatieve effecten van digitale media te beperken en een gezondere balans te vinden. Het is belangrijk om bewuster om te gaan met schermtijd en digitale apparaten. Hier zijn enkele praktische tips die kunnen helpen:
- Digitale detox: Probeer af en toe een “digitale pauze” te nemen, waarbij je bewust een dag(deel) geen schermen gebruikt. Dit kan je helpen om tot rust te komen en je brein even te “resetten.”
- Het 20-20-20-principe: Dit is een eenvoudige regel om je ogen te beschermen en je focus te verbeteren. Voor elke 20 minuten schermtijd, kijk je 20 seconden naar iets op 20 meter afstand. Dit geeft je ogen een moment om te ontspannen.
- Meldingen uitzetten: Door meldingen van apps uit te schakelen, voorkom je dat je continu wordt afgeleid. Je kunt ervoor kiezen om op vaste momenten berichten te controleren in plaats van bij elke melding.
- Bewegen en frisse lucht: Fysieke activiteiten, zoals wandelen of sporten, zijn goed voor zowel je lichaam als je geest. Het helpt je om stress te verminderen en om even afstand te nemen van digitale prikkels.
- Schermtijd beperken voor kinderen: Voor ouders is het belangrijk om de schermtijd van hun kinderen te beperken. Dit kan door hen andere activiteiten aan te bieden, zoals buitenspelen, lezen of knutselen, en door zelf het goede voorbeeld te geven.
Door deze tips toe te passen, kun je een betere balans vinden tussen online en offline activiteiten. Op deze manier kun je gebruik blijven maken van digitale technologie zonder de nadelige effecten voor je gezondheid en welzijn.
Ali Z, Janarthanan J, Mohan P. Understanding Digital Dementia and Cognitive Impact in the Current Era of the Internet: A Review. Cureus. 2024 Sep 23;16(9):e70029. doi: 10.7759/cureus.70029. PMID: 39449887; PMCID: PMC11499077.
