Veel processen in ons lichaam volgen een biologisch ritme dat ongeveer 24 uur duurt. Dit noemen we circadiane ritmes. Denk aan je slaap-waakcyclus: overdag ben je alert en ’s nachts word je slaperig. Deze ritmes worden gestuurd door een interne biologische klok in de hersenen, die beïnvloed wordt door licht en andere signalen.
Wanneer je bijvoorbeeld een jetlag hebt, raakt die klok tijdelijk ontregeld. Je lichaam denkt nog in een ander tijdschema, waardoor je moe en prikkelbaar kunt worden. Het lichaam herstelt zich meestal snel, maar wat gebeurt er als dit soort verstoringen bij jonge kinderen of zelfs baby’s langdurig optreedt?
Een jetlag is een verstoring van je biologische klok, die optreedt wanneer je door verschillende tijdzones reist. Je interne klok, die je slaap-waakritme regelt, is afgestemd op de tijdzone waar je vandaan komt. Als je snel naar een andere tijdzone reist, heeft je lichaam tijd nodig om zich aan te passen aan de nieuwe lokale tijd. Symptomen van jetlag:
- Vermoeidheid: Je voelt je overdag slaperig en ’s nachts wakker.
- Concentratieproblemen: Het kan moeilijk zijn om helder na te denken of beslissingen te nemen.
- Maagklachten: Je spijsvertering kan in de war raken omdat etenstijden verschuiven.
- Prikkelbaarheid: Je stemming kan sneller omslaan door gebrek aan slaap.
Jetlag wordt veroorzaakt door de verstoring van circadiane ritmes, die normaal je lichaamsfuncties reguleren op basis van dag en nacht. Hoe groter het tijdsverschil tussen je vertrek- en aankomstplaats, hoe sterker de jetlag vaak is. Reizen naar het oosten is meestal zwaarder dan naar het westen, omdat het “inkorten” van de dag moeilijker is voor je lichaam dan het “verlengen”.
De impact van een verstoord ritme op ontwikkeling
Tijdens de eerste levensjaren ontwikkelen onze hersenen zich razendsnel. Deze ontwikkeling wordt mede aangestuurd door stabiele circadiane ritmes. Als deze ritmes verstoord raken, bijvoorbeeld door onregelmatige slaapschema’s of blootstelling aan kunstmatig licht, kan dit invloed hebben op de hersenfuncties.
Onderzoek wijst erop dat zulke verstoringen gelinkt kunnen worden aan een verhoogd risico op neurodivergente kenmerken, zoals die van autisme of ADHD. Zo hebben kinderen met autisme vaak slaapproblemen en zijn hun biologische ritmes soms minder stabiel dan die van neurotypische leeftijdsgenoten.
Uit onderzoek: circadiane verstoringen en gedrag
Wetenschappers hebben onlangs een muizenstudie uitgevoerd om te onderzoeken hoe verstoringen in de slaap-waakcyclus in de vroege levensfase het gedrag op latere leeftijd beïnvloeden. De jonge muizen werden blootgesteld aan een abnormaal lichtschema, vergelijkbaar met een constant wisselend nacht- en dagritme, van hun geboorte tot aan het moment dat ze zelfstandig werden.
De resultaten waren opvallend:
- Minder sociale interesse: De muizen vertoonden minder interactie met andere muizen en toonden weinig nieuwsgierigheid naar onbekende soortgenoten.
- Meer herhalend gedrag: Ze groeven obsessief of verzorgden zichzelf overmatig, wat lijkt op repetitieve gedragingen die bij autisme worden gezien.
- Cognitieve problemen: Ze hadden moeite om nieuwe objecten of locaties te herkennen, wat wijst op geheugenproblemen.
- Meer angst en somberheid: De muizen vermeden open ruimtes en waren sneller inactief bij stressvolle situaties.
De onderzoekers ontdekten bovendien een verandering in bepaalde hersensignalen. De overactiviteit van een specifiek pad, het zogeheten mTORC1-pad, lijkt een belangrijke rol te spelen bij de gedragsveranderingen.
Wat betekent dit voor mensen?
Hoewel het onderzoek op muizen is uitgevoerd, kan het ons inzichten geven. Het benadrukt hoe gevoelig jonge hersenen zijn voor verstoringen van het ritme. In onze moderne samenleving worden kinderen steeds vaker blootgesteld aan factoren die deze ritmes verstoren, zoals:
- Schermgebruik: Blauw licht van telefoons en tablets kan het slaapritme beïnvloeden.
- Onregelmatige schema’s: Bijvoorbeeld als ouders in ploegendiensten werken.
- Kunstmatig licht: Veel verlichting in huizen kan de natuurlijke melatonineproductie verminderen.
Voor kinderen met neurodivergente kenmerken kan een stabiel ritme extra belangrijk zijn, omdat zij vaak al moeite hebben met slaap en structuur.
Melatonine
Melatonine, een hormoon dat door het lichaam wordt aangemaakt in reactie op duisternis, reguleert de slaap-waakcyclus. Voor kinderen met neurodivergente kenmerken, zoals autisme en ADHD, wordt melatonine soms gebruikt om slaapproblemen te verlichten. Studies suggereren dat melatonine effectief kan zijn in het verbeteren van de slaapkwaliteit en het inslapen bij deze doelgroep. Melatonine werkt het best als het wordt gecombineerd met een vast slaapritme, voldoende lichaamsbeweging overdag en beperking van schermtijd voor het slapengaan. Melatonine moet altijd worden voorgeschreven in overleg met een kinderarts of neuroloog, die de juiste dosering en toepassing kan bepalen.
Voordelen van dagelijks melatonine:
- Verbetering van de slaap: Melatonine kan helpen kinderen sneller in slaap te laten vallen en langer door te laten slapen, vooral als er sprake is van een verstoorde biologische klok.
- Weinig directe bijwerkingen: In de juiste doseringen wordt melatonine over het algemeen goed verdragen, met milde bijwerkingen zoals slaperigheid overdag of hoofdpijn.
- Natuurlijk proces ondersteunen: Het gebruik van melatonine kan een tekort aan eigen melatonine aanvullen, wat vaak voorkomt bij kinderen met autisme of ADHD.
- Betere levenskwaliteit: Verbeterde slaap kan ook het gedrag, concentratievermogen en de stemming overdag verbeteren, wat indirect de kwaliteit van leven voor zowel het kind als het gezin kan verhogen.
Nadelen van dagelijks melatonine:
- Niet altijd effectief: Melatonine werkt niet bij elk kind. Bij sommige kinderen verbeteren de slaapproblemen niet of slechts gedeeltelijk.
- Afhankelijkheid opbouwen: Hoewel melatonine geen klassieke verslaving veroorzaakt, kan het kind zich mentaal afhankelijk gaan voelen van het gebruik. Ouders kunnen ook vertrouwen op melatonine zonder andere slaapproblemen aan te pakken, zoals een onregelmatige routine.
- Variabele dosering: De juiste dosering verschilt per kind. Te veel kan ineffectief zijn of ongewenste effecten veroorzaken, zoals levendige dromen of overdag slaperigheid.
Risico’s van langdurig gebruik:
- Hormonale invloed: Bij langdurig gebruik in de groei kan melatonine theoretisch invloed hebben op de puberteit, omdat het een rol speelt bij hormonale regulatie. Er is echter nog beperkt onderzoek gedaan naar de langetermijneffecten bij kinderen.
- Maskeren van onderliggende problemen: Slaapproblemen bij neurodivergente kinderen kunnen veroorzaakt worden door andere factoren, zoals angst, sensorische overprikkeling of een onregelmatige routine. Melatonine kan het probleem tijdelijk oplossen zonder de oorzaak aan te pakken.
- Interactie met andere medicijnen: Melatonine kan in wisselwerking staan met andere medicijnen die het kind gebruikt, zoals middelen tegen ADHD of antidepressiva. Het is daarom essentieel dit gebruik te bespreken met een arts.
Tips voor een gezond slaapritme
Een goed dag-nachtritme kan bijdragen aan een betere slaap en ontwikkeling. Hier zijn enkele tips:
- Vermijd schermen voor het slapengaan: Probeer minstens een uur van tevoren telefoons en tablets weg te leggen.
- Creëer een vaste routine: Zorg voor een regelmatige bedtijd en opstaantijd, zelfs in het weekend.
- Lichtmanagement: Laat overdag veel natuurlijk licht binnen, maar dim ’s avonds de lichten.
- Rustgevende activiteiten: Lees een boek of luister naar rustige muziek voor het slapengaan.
Melatonine wordt vaak als tijdelijke ondersteuning gebruikt om een gezond slaap-waakritme te herstellen, niet als permanente oplossing.
Voor ouders van jonge kinderen: probeer zelf ook een stabiel ritme te volgen. Dit kan de slaap van je kind positief beïnvloeden.
Mishra A, Lin H, Singla R, et al. Circadian desynchrony in early life leads to enduring autistic-like behavioral changes in adulthood. Commun Biol. 2024;7(1):1485. Published 2024 Nov 11. doi:10.1038/s42003-024-07131-3
