Over de hele wereld hebben mensen moeite om een gezond gewicht te bereiken en te behouden. Dit komt niet alleen door de overvloed aan calorierijk voedsel, maar ook door hoe onze hersenen reageren op eten. Het beloningssysteem in onze hersenen is gevoelig voor smakelijk eten, waardoor we vaak meer eten dan nodig is. Hoewel diëten en sporten vaak de eerste stappen zijn, blijkt het voor veel mensen lastig om deze veranderingen vol te houden.
Behandelingen zoals bariatrische chirurgie kunnen helpen, maar zijn ingrijpend en niet voor iedereen geschikt. Daarom zoeken onderzoekers naar alternatieve oplossingen. Een van de verrassende kandidaten is methylfenidaat, een medicijn dat meestal wordt voorgeschreven voor ADHD.
Bariatrische chirurgie is een medische ingreep die wordt uitgevoerd om ernstig overgewicht (obesitas) te behandelen. Het doel van deze operatie is om het gewicht van de patiënt aanzienlijk te verminderen en daarmee ook de risico’s op ernstige gezondheidsproblemen, zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten, en slaapapneu, te verlagen. Er zijn verschillende vormen van bariatrische chirurgie, zoals:
- Maagverkleining (Gastric Sleeve): Hierbij wordt een groot deel van de maag verwijderd, waardoor er een kleinere buisvormige maag overblijft. Dit zorgt ervoor dat de patiënt minder kan eten en sneller een vol gevoel heeft.
- Maagomleiding (Gastric Bypass): Bij deze ingreep wordt de maag verkleind en een deel van de dunne darm omgeleid. Hierdoor kan de patiënt niet alleen minder eten, maar wordt ook de opname van voedingsstoffen verminderd.
- Maagband (Adjustable Gastric Banding): Een verstelbare band wordt rond de bovenkant van de maag geplaatst, waardoor een kleinere maagzak ontstaat. Dit beperkt de hoeveelheid voedsel die de patiënt kan eten.
- Duodenale Switch: Dit is een combinatie van een maagverkleining en een uitgebreide darmomleiding, die zowel de voedselinname als de opname van calorieën sterk vermindert.
Bariatrische chirurgie is vaak bedoeld voor mensen met een BMI van 40 of hoger of een BMI van 35-40 met ernstige gezondheidsproblemen gerelateerd aan obesitas. Het is geen snelle oplossing en vereist blijvende veranderingen in levensstijl, zoals gezonde voeding, regelmatige lichaamsbeweging en medische opvolging, om succesvol te zijn.
Methylfenidaat en afvallen
Methylfenidaat (vaak bekend onder de merknaam Ritalin) is een medicijn dat de dopamine- en noradrenalineniveaus in de hersenen verhoogt. Bij mensen met ADHD helpt dit om beter te focussen en impulsen onder controle te houden. Maar wat heeft dit te maken met afvallen?
Dopamine speelt een grote rol in het beloningssysteem van onze hersenen, wat ook invloed heeft op ons eetgedrag. Mensen met obesitas hebben vaak een verstoord dopaminesysteem, waardoor ze meer eten om hetzelfde gevoel van voldoening te krijgen. Methylfenidaat kan dit systeem mogelijk herstellen, waardoor de behoefte om te eten afneemt. Dit maakt het een interessante kandidaat voor gewichtsverlies.
Wat zegt de wetenschap?
Uit verschillende studies blijkt dat methylfenidaat een bescheiden effect kan hebben op gewichtsverlies. De onderzoeken laten zien dat deelnemers gemiddeld 1-2% van hun lichaamsgewicht verliezen. Daarnaast rapporteerden veel deelnemers minder eetlust en minder behoefte aan calorierijk voedsel.
Vrouwen lijken gevoeliger te zijn voor de effecten van methylfenidaat dan mannen. In een studie verminderden vrouwen hun snackconsumptie en voedselcravings aanzienlijk, terwijl dit effect bij mannen veel minder sterk was. Dit verschil kan te maken hebben met hoe dopamine in de hersenen van mannen en vrouwen werkt.
Toch zijn de resultaten niet eenduidig. In sommige studies waren de effecten alleen merkbaar bij hogere doseringen van het medicijn. Bovendien zijn veel studies klein van opzet, waardoor het lastig is om harde conclusies te trekken.
Is het veilig?
Hoewel methylfenidaat veelbelovend is, zijn er ook risico’s. Het medicijn kan bijwerkingen hebben, zoals misselijkheid en verhoogde bloeddruk. Mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten moeten extra voorzichtig zijn. In sommige gevallen kan het medicijn zelfs aritmieën (hartritmestoornissen) veroorzaken.
Daarnaast is methylfenidaat geen medicijn dat zomaar kan worden voorgeschreven. Het wordt streng gereguleerd vanwege de mogelijke bijwerkingen en de kans op misbruik. Voor gebruik bij obesitas zou er eerst veel meer onderzoek nodig zijn, vooral naar de lange termijn effecten.
Methylfenidaat kan worden misbruikt vanwege de stimulerende effecten op het centrale zenuwstelsel. Het medicijn verhoogt dopamine- en noradrenalineniveaus in de hersenen, wat leidt tot verbeterde focus, alertheid en energie. Deze eigenschappen maken het aantrekkelijk voor misbruik, vooral in situaties zoals:
- Prestatiebevordering: Sommige mensen zonder ADHD gebruiken methylfenidaat om hun concentratie en productiviteit te verbeteren, bijvoorbeeld bij studeren, werken of het halen van deadlines. Het wordt soms “studiepil” genoemd.
- Recreatief gebruik: In hoge doses kan methylfenidaat een gevoel van euforie veroorzaken. Dit maakt het vergelijkbaar met andere stimulerende middelen zoals amfetamine, en het kan daardoor recreatief worden gebruikt.
- Verslaving: Hoewel het risico op verslaving bij medisch gecontroleerd gebruik klein is, kan het bij misbruik verslavend werken. Mensen kunnen afhankelijk worden van het energieke gevoel en de verhoogde focus die het medicijn geeft.
- Onverantwoord mengen met andere stoffen: Sommige gebruikers combineren methylfenidaat met alcohol of andere drugs, wat de kans op ernstige bijwerkingen zoals hartproblemen of overdosering vergroot.
Vanwege deze risico’s wordt methylfenidaat in Nederland geclassificeerd als een lijst II-middel onder de Opiumwet. Dat betekent dat het alleen op recept verkrijgbaar is en dat het streng gecontroleerd wordt.
Methylfenidaat laat zien dat medicijnen die het dopaminesysteem beïnvloeden, potentie hebben om eetgedrag te veranderen. Toch is het nog te vroeg om te zeggen of dit medicijn een rol kan spelen in de behandeling van obesitas. Het zou bijvoorbeeld gecombineerd kunnen worden met andere behandelingen, zoals gedragstherapie of voedingsadviezen, om het effect te versterken.
Vedrenne-Gutiérrez F, Yu S, Olivé-Madrigal A, Fuchs-Tarlovsky V. Methylphenidate can help reduce weight, appetite, and food intake-a narrative review of adults’ anthropometric changes and feeding behaviors. Front Nutr. 2024;11:1497772. Published 2024 Nov 29. doi:10.3389/fnut.2024.1497772
