Alcohol roept vaak associaties op met feestjes, drankjes en sociale momenten, maar wist je dat het in de natuur ook een belangrijke rol speelt? In dit artikel hebben we het over ethanol, oftewel ethylalcohol, een type alcohol dat ontstaat door fermentatie. Het blijkt dat niet alleen mensen, maar ook veel dieren regelmatig in aanraking komen met alcohol. Hoe dat zit, lees je hier.
Alcohol is een stof die ontstaat wanneer gisten suikers omzetten via fermentatie. Dit gebeurt bijvoorbeeld in overrijp fruit, nectar en sappen. Ethanol is een van de meest voorkomende vormen van alcohol in de natuur en wordt vaak aangetroffen in kleine hoeveelheden in voedsel en dranken. Bij mensen kennen we de effecten van alcohol goed: ontspanning, een verhoogd gevoel van welzijn, maar ook nadelige gevolgen bij overmatig gebruik. Maar hoe zit dat in de dierenwereld?
Natuurlijk voorkomen van alcohol
In de natuur is alcohol geen zeldzaamheid. Overrijpe vruchten, nectar en zelfs boomschors kunnen door gist natuurlijke alcohol bevatten. Onderzoek toont aan dat in tropische gebieden, waar warmte en vochtigheid fermentatie bevorderen, alcoholniveaus in voedsel vaak hoger liggen. Zo bevatten sommige vruchten tot wel 10% alcohol, vergelijkbaar met een stevige wijn!
Waarom produceren planten en gisten alcohol? Gist maakt alcohol om bacteriën te remmen en hun eigen overlevingskansen te vergroten. Planten profiteren hiervan omdat gistinfecties minder schadelijk zijn dan bacteriële infecties. Hierdoor blijven de vruchten aantrekkelijk voor dieren die zorgen voor zaadverspreiding.
Dieren en alcohol
Het idee dat alcoholconsumptie alleen iets voor mensen is, blijkt niet te kloppen. Veel dieren, van insecten tot zoogdieren, komen in aanraking met gefermenteerd voedsel en hebben zelfs mechanismen ontwikkeld om alcohol te verteren. Denk aan fruitvliegen, die fermenterend fruit als broedplaats gebruiken. Hun larven gedijen goed in een omgeving met tot 4% alcohol. Ook vogels zoals waxwings eten overrijp fruit met natuurlijke alcohol. Zelfs primaten, zoals chimpansees en apen, consumeren regelmatig gefermenteerde vruchten of nectar.
Soms is alcoholconsumptie een ongelukje. Een moose in Zweden werd ooit aangetroffen in een appelboom, duidelijk “onder invloed” van gefermenteerde appels. Toch is het in veel gevallen een bewuste keuze. Dieren zoals pentailed treeshrews en fruitvleermuizen lijken specifiek op zoek te gaan naar voedsel met alcohol.
Voeding en overlevingsvoordelen
Alcohol kan een waardevolle voedingsbron zijn. Het bevat meer calorieën per gram dan suiker, waardoor het een efficiënte energiebron kan zijn, vooral in tijden van voedselschaarste. Voor sommige insecten en kleine zoogdieren kan alcoholrijk voedsel zelfs een niche zijn die weinig concurrentie kent.
Alcohol blijkt ook nuttig tegen parasieten. Zo leggen fruitvliegen eitjes in gefermenteerde omgevingen omdat de alcohol parasieten op afstand houdt. Zelfs larven die besmet zijn met parasitaire wespen nemen meer alcohol op, wat de parasieten doodt. Dit “zelfmedicatiegedrag” suggereert dat alcohol soms levensreddend kan zijn.
Net als bij mensen kan alcohol sociaal gedrag bij dieren beïnvloeden. Onderzoek bij primaten toont aan dat alcohol kan leiden tot meer ontspanning en speelsheid, wat weer helpt bij sociale binding. Dit gedrag kan evolutionair voordelig zijn door het versterken van groepsverbanden.
Het gebruik van alcohol in de natuur laat zien hoe organismen zich aanpassen aan hun omgeving. Voor dieren kan alcohol een hulpmiddel zijn om voedsel te vinden, parasieten te bestrijden en sociale relaties te versterken. Tegelijkertijd biedt dit ons nieuwe inzichten in onze eigen relatie met alcohol. Wat drijft onze consumptie? En wat kunnen we leren van de evolutie van andere soorten?
Heb jij ooit dieren vreemde dingen zien doen onder invloed van alcohol? Deel je ervaringen in de comments!
Bowland AC, Melin AD, Hosken DJ, Hockings KJ, and Carrigan MA. 2024. The evolutionary ecology of ethanol. Trends in Ecology & Evolution. Doi:10.1016/j.tree.2024.09.005.
