Hoe iemand eruitziet, kan een enorme impact hebben op hoe die persoon zich voelt. Vooral voor jongeren in hun tienerjaren, een periode waarin ze zich bewust worden van zichzelf en van wat anderen over hen denken, speelt het uiterlijk een grote rol. Voor sommigen zijn zichtbare verschillen zoals een litteken, huidaandoening of een aangeboren afwijking een bron van onzekerheid. Deze jongeren worden vaak geconfronteerd met starende blikken, vervelende opmerkingen en soms zelfs pesterijen. Uit onderzoek blijkt dat dit soort negatieve sociale ervaringen kan leiden tot psychische klachten zoals angst en depressie.
Een recent overzicht van studies laat zien dat jongeren met zichtbare verschillen vaker last hebben van angststoornissen dan hun leeftijdsgenoten zonder dergelijke verschillen. Dit is niet zo gek als je bedenkt dat veel van deze jongeren sociale situaties vermijden uit angst voor negatieve reacties. Stel je eens voor dat je niet naar een feestje durft te gaan omdat je bang bent dat mensen je zullen aanstaren of nare opmerkingen maken. Deze constante stress kan ervoor zorgen dat sociale angst ontstaat of verergert.
Interessant is dat niet alle zichtbare verschillen hetzelfde effect hebben. Jongeren met een aangeboren afwijking, zoals een gespleten lip, lijken meer angst te ervaren dan jongeren met huidaandoeningen zoals acne of eczeem. Dit verschil kan te maken hebben met hoe blijvend of opvallend de afwijking is en hoe anderen erop reageren.
Depressie: Niet altijd wat het lijkt
Opvallend is dat depressie minder vaak voorkomt bij jongeren met zichtbare verschillen dan bij hun leeftijdsgenoten zonder dergelijke verschillen. Dit resultaat roept vragen op. Deskundigen vermoeden dat dit niet betekent dat deze jongeren geen depressieve gevoelens hebben, maar dat ze die mogelijk anders uiten. Het kan ook zijn dat ze zich meer richten op het omgaan met angst en daardoor minder bewust zijn van depressieve klachten. Daarnaast spelen sociaal-economische factoren en toegang tot psychologische hulp een rol.
De rol van sociale interacties
Wat anderen over je zeggen of hoe ze naar je kijken, kan een enorme impact hebben op hoe je jezelf ziet. Jongeren met zichtbare verschillen geven vaak aan dat negatieve reacties van anderen, zoals staren, pesten of ongevraagde opmerkingen, een grote bron van stress zijn. Hierdoor vermijden ze vaak sociale situaties, wat hun zelfvertrouwen verder ondermijnt.
Daarnaast speelt de perceptie van de ernst van de zichtbare afwijking een belangrijke rol. Het gaat hierbij niet alleen om hoe zichtbaar een verschil is, maar ook om hoe de jongere dit zelf ervaart. Een klein litteken kan voor de één nauwelijks een probleem zijn, terwijl het voor een ander een dagelijkse bron van spanning is.
In Nederland is er steeds meer aandacht voor de mentale gezondheid van jongeren, maar specifieke groepen, zoals jongeren met zichtbare verschillen, blijven vaak onderbelicht. Dit is zorgwekkend, want tijdige ondersteuning kan een groot verschil maken. Denk bijvoorbeeld aan begeleiding op school, waar docenten en leerlingen leren omgaan met diversiteit. Ook in de zorgsector is er ruimte voor verbetering: huisartsen en specialisten kunnen bijvoorbeeld standaard screenen op angst- en depressieklachten bij jongeren met zichtbare verschillen.
Praktische tips: hoe ondersteun je jongeren?
Er zijn verschillende manieren waarop ouders, scholen en zorgverleners jongeren met zichtbare verschillen kunnen ondersteunen:
- Luister zonder oordeel. Laat de jongere vertellen over zijn of haar ervaringen zonder direct oplossingen aan te dragen. Begrip en erkenning kunnen al veel doen.
- Creëer een veilige omgeving. Op school en thuis is het belangrijk dat de jongere zichzelf kan zijn. Werk bijvoorbeeld aan bewustwording bij klasgenoten om pesten te voorkomen.
- Moedig professionele hulp aan. Soms kan een gesprek met een psycholoog helpen om angsten te verminderen en zelfvertrouwen op te bouwen.
- Focus op talenten. Help de jongere om niet alleen naar het uiterlijk te kijken, maar ook naar persoonlijke kwaliteiten en successen.
Door deze tips in praktijk te brengen, kunnen we ervoor zorgen dat jongeren met zichtbare verschillen zich gesteund voelen en vol vertrouwen de toekomst tegemoet gaan.
van Dalen M, Dierckx B, Pasmans SGMA, et al. Anxiety and depression in adolescents with a visible difference: A systematic review and meta-analysis. Body Image. 2020;33:38-46. doi:10.1016/j.bodyim.2020.02.006
