Bij kinderen met epilepsie wordt vaak gekeken naar de aanvallen zelf en hoe deze onder controle te houden. Maar wist je dat veel kinderen met epilepsie ook leesproblemen hebben? Onderzoek toont aan dat er een duidelijke relatie is tussen epilepsie en dyslexie. In sommige gevallen ontwikkelt dyslexie zich voordat de eerste epileptische aanvallen optreden, terwijl in andere gevallen de leesproblemen pas na de diagnose epilepsie aan het licht komen. Dit roept interessante vragen op over hoe beide aandoeningen elkaar beïnvloeden.
Uit een studie onder meer dan duizend kinderen met epilepsie bleek dat ongeveer 4,3% ook de diagnose dyslexie had, een percentage lager dan in de algemene populatie. Dit suggereert dat dyslexie bij kinderen met epilepsie mogelijk ondergediagnosticeerd wordt. Het is dus belangrijk dat ouders, leerkrachten en zorgverleners alert zijn op signalen van leesproblemen bij kinderen met epilepsie.
Wat is epilepsie?
Epilepsie is een neurologische aandoening waarbij iemand aanvallen krijgt als gevolg van abnormale elektrische activiteit in de hersenen. Normaal gesproken communiceren hersencellen (neuronen) met elkaar via elektrische signalen. Bij epilepsie raakt dit proces tijdelijk verstoord, wat kan leiden tot een breed scala aan symptomen, van korte afwezigheden tot heftige spierschokken en bewustzijnsverlies.
Tijdens een aanval ontstaat er een plotselinge, ongecontroleerde ontlading van elektrische signalen in de hersenen. Dit kan een klein gebied (focale aanval) of beide hersenhelften (gegeneraliseerde aanval) treffen. De gevolgen hangen af van de plek waar de ontlading plaatsvindt en hoe ver deze zich verspreidt. Een aanval kan er op verschillende manieren uitzien:
- Absence-aanvallen: Korte momenten van afwezigheid, waarbij iemand even staart en niet reageert.
- Myoclonische aanvallen: Korte spiertrekkingen, vaak in armen of benen.
- Tonisch-clonische aanvallen: De meest bekende vorm van epilepsie, waarbij iemand eerst verstijft (tonische fase) en daarna schokkende bewegingen maakt (clonische fase).
- Focale aanvallen: Aanvallen die in één deel van de hersenen beginnen en verschillende verschijnselen kunnen veroorzaken, zoals vreemde gewaarwordingen, spiertrekkingen of verward gedrag.
Epilepsie kan door verschillende factoren ontstaan, zoals:
- Hersenbeschadiging (bijvoorbeeld door een beroerte, infectie of zuurstoftekort bij de geboorte).
- Genetische aanleg: Sommige vormen van epilepsie komen vaker voor in bepaalde families.
- Hersentumoren of andere aandoeningen die de hersenactiviteit verstoren.
- Onbekende oorzaak: Bij veel mensen met epilepsie is er geen duidelijke reden te vinden.
Is epilepsie te behandelen?
Voor veel mensen kunnen medicijnen (anti-epileptica) de aanvallen onder controle houden. Sommige mensen hebben echter last van therapieresistente epilepsie, waarbij medicijnen niet voldoende werken. In dat geval kunnen andere behandelingen helpen, zoals:
- Dieettherapie: Het ketogeen dieet kan bij sommige mensen met moeilijk behandelbare epilepsie de aanvallen verminderen.
- Nervus vagus-stimulatie (VNS): Een klein apparaatje in de borst geeft elektrische signalen aan de hersenen om aanvallen te verminderen.
- Chirurgie: In sommige gevallen kan een operatie helpen, bijvoorbeeld als de epilepsie vanuit een specifiek hersengebied komt dat verwijderd kan worden.
Bij een epileptische aanval is het belangrijk om kalm te blijven en te zorgen dat de persoon zich niet bezeert. Leg iemand op de zij als dat mogelijk is, zodat de ademhaling vrij blijft. Probeer niets in de mond te stoppen en wacht tot de aanval vanzelf stopt. Duurt een aanval langer dan vijf minuten of stopt iemand niet met schokken, bel dan 112.
Epilepsie is een onvoorspelbare aandoening, maar met de juiste behandeling en aanpassingen kunnen veel mensen een normaal leven leiden. Het is belangrijk om uitlokkende factoren (zoals stress, slaaptekort en alcohol) te herkennen en te vermijden. Hoewel sommige mensen hun hele leven epilepsie houden, kunnen anderen na verloop van tijd aanvalsvrij worden.
Dyslexie vóór en na de diagnose epilepsie
Dyslexie kan zich op verschillende momenten manifesteren. Bij ongeveer 35% van de kinderen met zowel epilepsie als dyslexie, werd dyslexie gediagnosticeerd vóórdat de epileptische aanvallen begonnen. Dit suggereert dat er onderliggende neurobiologische factoren kunnen zijn die zowel leesproblemen als epilepsie beïnvloeden. Bij andere kinderen werd dyslexie pas vastgesteld ná de diagnose epilepsie, soms zelfs jaren later.
De timing van de diagnose kan belangrijke gevolgen hebben. Kinderen die al dyslexie hadden voordat hun epilepsie begon, hebben mogelijk een aangeboren kwetsbaarheid op het gebied van taalverwerking. Aan de andere kant kan epileptische activiteit op zichzelf cognitieve functies verstoren, waardoor kinderen met epilepsie vatbaarder worden voor leesproblemen.
Wat maakt kinderen met epilepsie kwetsbaar voor dyslexie?
Leesvaardigheid wordt grotendeels bepaald door samenwerking tussen verschillende hersengebieden, zoals de temporale en occipitale lobben. Deze gebieden spelen een rol bij zowel taalverwerking als visuele herkenning van letters en woorden. Bij bepaalde vormen van epilepsie, zoals temporale kwab-epilepsie (TLE) en rolando-epilepsie (BECTS), zijn deze hersengebieden vaker betrokken bij de epileptische activiteit.
Genetica kan ook een rol spelen. Epilepsie en dyslexie delen mogelijk genetische risicofactoren die de ontwikkeling van het brein beïnvloeden. Daarnaast kunnen medicijnen die worden voorgeschreven voor epilepsie invloed hebben op cognitieve processen, waaronder taalverwerking en geheugen.
De impact van aanvallen op het leervermogen
Epileptische aanvallen kunnen de hersenen tijdelijk verstoren, wat kan leiden tot concentratieproblemen en leerachterstanden. Zelfs als aanvallen kort duren, kunnen ze de hersenactiviteit beïnvloeden op een manier die het leren van nieuwe informatie bemoeilijkt. Dit geldt vooral voor kinderen bij wie epileptische activiteit ook buiten de zichtbare aanvallen aanwezig is.
Een bijzonder fenomeen is epileptische encefalopathie, waarbij langdurige epileptische activiteit de hersenontwikkeling belemmert. Bij sommige kinderen kan dit leiden tot een stagnatie of achteruitgang in hun leesvaardigheid, waardoor het lijkt alsof ze plotseling dyslectisch worden. Dit is een van de redenen waarom het bij kinderen met epilepsie extra belangrijk is om hun cognitieve ontwikkeling goed te monitoren.
Hoe herken je dyslexie bij een kind met epilepsie?
Omdat kinderen met epilepsie al vaak te maken hebben met cognitieve uitdagingen, kan het lastig zijn om dyslexie te herkennen. Toch zijn er enkele signalen die kunnen wijzen op een leesstoornis:
- Hardnekkige moeite met het herkennen en spellen van woorden.
- Problemen met het vlot en accuraat lezen van teksten.
- Moeite met het onderscheiden van klanken in woorden (bijvoorbeeld het verschil tussen ‘kat’ en ‘gat’).
- Langzamer dan leeftijdsgenoten in het automatiseren van letter-klankkoppelingen.
Omdat leesproblemen ook kunnen voortkomen uit concentratiestoornissen of geheugenproblemen door epilepsie, is een uitgebreide neuropsychologische evaluatie vaak nodig om de juiste diagnose te stellen.
Behandeling en onderwijsaanpassingen
Hoewel dyslexie niet te genezen is, kunnen gerichte interventies kinderen helpen hun leesvaardigheid te verbeteren. Intensieve leesondersteuning, zoals de methoden die worden gebruikt bij dyslexiebehandelingen, kan effectief zijn, ook bij kinderen met epilepsie. Dit betekent:
- Structurele en herhaalde leesinstructie, aangepast aan het tempo van het kind.
- Gebruik van multisensorische leermethoden, waarbij luisteren, zien en voelen gecombineerd worden.
- Extra tijd en ondersteuning bij toetsen en leesopdrachten op school.
Daarnaast moet er rekening worden gehouden met de epilepsiebehandeling. Sommige anti-epileptica kunnen cognitieve bijwerkingen hebben die invloed hebben op taal en geheugen. Het vinden van de juiste balans tussen aanvalsonderdrukking en cognitief functioneren is daarom essentieel.
Heb jij ervaring met dyslexie en epilepsie, bij jezelf, je kind of iemand in je omgeving? Hoe ga je om met de uitdagingen in lezen en leren? Laat het ons weten in de reacties!
van Iterson, Loretta, de Jong, Peter F. Journal of Pediatric Neuropsychology, Vol 9(3), Sep 2023, 141-156. https://doi.org/10.1007/s40817-023-00146-4
