Lezen is geen natuurlijk vermogen van de mens, maar een complexe vaardigheid die zich over duizenden jaren heeft ontwikkeld. Dit vereist een fijne afstemming van diverse neurobiologische processen. Recente studies, waaronder die van John R. Kershner, suggereren dat vroege levensstress (VLS) een significante invloed kan hebben op het vermogen om te leren lezen. Dit artikel onderzoekt hoe VLS interageert met de neurobiologische en evolutionaire mechanismen die ten grondslag liggen aan leesvaardigheden en dyslexie.
De rol van stress in de vroege ontwikkeling
Vanuit een evolutionair perspectief is de relatie tussen stress en leren diepgeworteld in onze overlevingsstrategieën. Het centrale autonome netwerk (CAN), actief tijdens prenatale en postnatale periodes, speelt een cruciale rol bij het moduleren van stressniveaus die essentieel zijn voor neurocognitieve ontwikkeling. Matige stressniveaus kunnen, mits goed gereguleerd door het CAN, biologische aanpassingsvermogen bevorderen en zijn noodzakelijk voor de cognitieve voorbereiding op leesvaardigheden. Echter, wanneer de stressniveaus te hoog zijn, kan dit leiden tot leerproblemen, waaronder dyslexie.
Het onderzoek toont aan dat evolutionaire aanpassingen aan stressreacties zowel voordelen als nadelen kunnen hebben voor het leren lezen. Bijvoorbeeld, bepaalde genetische aanpassingen die bescherming bieden tegen hoge stressniveaus kunnen onbedoeld de signaalprocessen verstoren die nodig zijn voor het ontwikkelen van leesvaardigheden. Deze aanpassingen kunnen leiden tot een ‘allostatische overbelasting’, waarbij de gebruikelijke balans van neuroendocriene reacties verstoord wordt, met risico’s voor zowel schoolprestaties als het ontwikkelen van dyslexie.
Neurobiologie van lezen en dyslexie
Het begrijpen van lezen en dyslexie vanuit een neurobiologisch perspectief vereist inzicht in specifieke hersenstructuren zoals de ventrale occipito-temporale cortex, waar de visuele woordvorm area (VWFA) zich bevindt. Deze regio speelt een cruciale rol in het herkennen van woorden en is nauw verbonden met de aandachts- en controle netwerken in de hersenen. Dyslexie kan worden gezien als een nadeel dat voortvloeit uit evolutionaire aanpassingen die bedoeld zijn om de hersenen te beschermen tegen overmatige stress, maar die tegelijkertijd de neurale routes voor lezen kunnen verstoren.
Implicaties voor onderwijs en interventies
De inzichten uit dit onderzoek hebben belangrijke implicaties voor het onderwijs, vooral in de benadering van kinderen die risico lopen op leerstoornissen zoals dyslexie. Het benadrukt het belang van een ondersteunende leeromgeving die rekening houdt met de onderliggende neurobiologische en evolutionaire factoren. Interventies die gericht zijn op het verminderen van stress in het vroege leven en het ondersteunen van de ontwikkeling van het CAN kunnen cruciaal zijn om de prevalentie van leesproblemen en dyslexie te verminderen.
Door deze evolutionaire en neurobiologische perspectieven te integreren in educatieve strategieën, kunnen we beter inspelen op de diverse behoeften van leerlingen en hun kansen op succes in zowel academische als persoonlijke ontwikkeling vergroten.
Kershner JR. Early life stress, literacy and dyslexia: an evolutionary perspective. Brain Struct Funct. 2024 May;229(4):809-822. doi: 10.1007/s00429-024-02766-8. Epub 2024 Mar 4. PMID: 38436668; PMCID: PMC11003919.
