Gezichtsherkenning is een essentieel onderdeel van het dagelijks leven. Zonder er bewust over na te denken, herkennen we vrienden, familie en collega’s en passen we ons gedrag daarop aan. Denk aan het verschil tussen hoe je een goede vriend begroet en hoe je een klant in een winkel te woord staat. Dit vermogen stelt ons ook in staat om emoties af te lezen en sociale interacties soepel te laten verlopen.
Voor mensen met autisme is gezichtsherkenning vaak een stuk minder vanzelfsprekend. Ze kunnen moeite hebben met het herkennen van bekenden, het onderscheiden van gezichten of het oppikken van subtiele gezichtsuitdrukkingen. Dit kan, of combinaties hiervan kunnen leiden tot ongemakkelijke situaties, zoals iemand niet herkennen op een feestje of een baas niet groeten op het werk. Maar hoe groot is dit probleem precies en wat zegt de wetenschap erover?
Wat zegt onderzoek over gezichtsherkenning bij autisme?
Een recente meta-analyse heeft 40 jaar onderzoek naar gezichtsherkenning bij autisme samengevat. Hieruit blijkt dat mensen met autisme gemiddeld aanzienlijk slechter scoren op tests die het herkennen en onderscheiden van gezichten meten. Dit verschil is niet te verklaren door factoren zoals leeftijd, IQ of geslacht – het lijkt een kernkenmerk van autisme te zijn.
Bij tests waarin deelnemers een gezicht moesten onthouden en later herkennen, scoorden mensen met autisme gemiddeld één standaarddeviatie lager dan neurotypische deelnemers. Dit betekent dat zo’n 80% van de mensen met autisme minder goed presteert op gezichtsherkenningstaken dan de gemiddelde neurotypische persoon.
Deze moeilijkheden komen voor bij zowel kinderen als volwassenen en worden niet minder met de leeftijd. Dit suggereert dat gezichtsherkenning een blijvende uitdaging is voor veel mensen met autisme. Maar is dit een probleem met geheugen, of met waarneming?
Is het een geheugen- of een waarnemingsprobleem?
Onderzoekers dachten lange tijd dat de gezichtsherkenningsproblemen bij autisme vooral een kwestie van geheugen waren: mensen met autisme zouden gezichten minder goed opslaan en later niet goed kunnen oproepen. Uit de meta-analyse blijkt echter dat dit niet het volledige verhaal is.
Naast herkenningstests zijn er ook taken waarin mensen gezichten direct moeten vergelijken en onderscheiden – bijvoorbeeld bepalen of twee getoonde gezichten dezelfde persoon zijn. Hieruit blijkt dat mensen met autisme ook moeite hebben met deze taak. Dit wijst erop dat het probleem niet alleen in het geheugen zit, maar ook in de manier waarop gezichten vanaf het begin worden waargenomen en verwerkt.
Een mogelijke verklaring is dat mensen met autisme minder automatisch naar de meest herkenbare kenmerken van een gezicht kijken, zoals de ogen en mond. In plaats daarvan kunnen ze zich richten op details zoals een bril, een litteken of een kapsel, wat minder betrouwbaar is bij het herkennen van een persoon in verschillende situaties.
De invloed op sociale interactie
Als je moeite hebt met het herkennen van gezichten, kunnen sociale situaties complex en vermoeiend zijn. Het kan ervoor zorgen dat je iemand niet herkent in een andere context – bijvoorbeeld een collega die je op straat tegenkomt zonder werkkleding. Dit kan overkomen als afstandelijk of ongeïnteresseerd, terwijl het in werkelijkheid een neurologisch verschil is.
Ook kan het problemen opleveren in groepssituaties. Als je niet snel kunt zien wie wie is, wordt het lastiger om gesprekken te volgen. Stel je voor dat je op een verjaardag bent en je herkent niet meteen wie de gastheer is – dat kan voor ongemakkelijke momenten zorgen. Ook het volgend van een film of serie is moeilijker als je de acteurs (of een deel van hen) in hun rollen niet herkent.
Voor sommige mensen met autisme kan het zelfs stressvol zijn om iemand te begroeten. Als ze niet 100% zeker weten wie iemand is, kunnen ze twijfelen of ze die persoon moeten aanspreken, wat kan leiden tot sociale vermijding.
Dagelijks leven
Gezichtsherkenningsproblemen kunnen invloed hebben op werk, school en sociale relaties. Op de werkvloer kan het lastig zijn om collega’s te onderscheiden, vooral als ze een vergelijkbaar uiterlijk hebben of als je ze buiten de werkcontext ziet.
Neem bijvoorbeeld Lisa, een administratief medewerker met autisme. Op kantoor herkent ze haar collega’s aan hun kleding en werkplek in de kantoor-indeling. Maar op een bedrijfsuitje zonder deze herkenningspunten raakt ze in paniek omdat ze veel mensen niet meer herkent. Dit soort situaties kunnen stressvol zijn en ervoor zorgen dat iemand sociale interacties gaat vermijden.
Ook in het onderwijs kunnen er problemen ontstaan. Kinderen met autisme kunnen moeite hebben met het onderscheiden van klasgenoten, wat groepswerk en sociale integratie kan bemoeilijken. Voor docenten kan het nuttig zijn om visuele hulpmiddelen, zoals naamkaartjes, te gebruiken om dit te vergemakkelijken.
Kan technologie helpen?
Met de opkomst van technologieën zoals gezichtsherkenningssoftware en AI-gestuurde sociale hulpmiddelen ontstaan er nieuwe manieren om deze uitdaging aan te pakken. Er zijn apps die gezichten kunnen herkennen en ondertiteling bieden, zodat iemand kan zien met wie ze praten.
Zo gebruikt Mark, een IT-specialist met autisme, een slimme bril met een gezichtsherkenningsapp. De bril toont hem namen wanneer hij mensen ontmoet, zodat hij zonder onzekerheid gesprekken kan aangaan. Hoewel deze technologieën nog niet perfect zijn, kunnen ze een belangrijke ondersteuning bieden in sociale situaties.
Toch kleven er nadelen aan technologie: het kan afhankelijkheid creëren en werkt niet altijd feilloos. Bovendien kunnen privacyregels het gebruik van gezichtsherkenningssoftware beperken, vooral in openbare ruimtes.
Adviezen voor mensen met autisme
Hoewel gezichtsherkenning een uitdaging kan zijn, zijn er strategieën om hiermee om te gaan. Hier zijn enkele praktische tips:
- Focus op andere herkenningspunten: Let op haarkleur, lichaamshouding, stemgeluid of typische kledingstijl. Sommige mensen met autisme herkennen anderen beter aan hun stem dan aan hun gezicht.
- Gebruik geheugensteuntjes: Als je moeite hebt om gezichten te onthouden, probeer dan mentale labels te maken, zoals “Pieter met de bril en de groene jas”.
- Vraag om herhaling van de naam: Als je niet zeker weet wie iemand is, kun je subtiel vragen: “Sorry, ik ben even vergeten hoe je heet.” Dit is sociaal acceptabel en kan helpen om de connectie te leggen.
- Wees eerlijk over je uitdaging: Mensen in je omgeving zullen meestal begripvol zijn als je uitlegt dat je moeite hebt met gezichtsherkenning.
- Maak gebruik van technologie: Foto’s opslaan in je telefoon met namen en notities kan helpen om namen en gezichten beter te onthouden.
- Vermijd paniek bij herkenningsproblemen: Het is niet erg om een keer een vergissing te maken. Iedereen vergeet wel eens een naam of gezicht.
Stel je voor: Tom, een student met autisme, raakt gestrest als hij medestudenten niet herkent. Daarom gebruikt hij een digitaal notitieboek waarin hij beschrijft hoe zijn klasgenoten eruitzien en met welke vakken hij ze associeert. Dit helpt hem om sociale situaties minder spannend te maken.
Met deze strategieën kunnen mensen met autisme zich beter voorbereiden op sociale interacties en zich minder onzeker voelen in onbekende situaties.
Griffin, J. W., Bauer, R., & Scherf, K. S. (2021). A quantitative meta-analysis of face recognition deficits in autism: 40 years of research.Psychological Bulletin, 147(3), 268–292. https://doi.org/10.1037/bul0000310
