Tijdens de adolescentie ondergaan jongeren grote sociale en emotionele veranderingen. Ze worden zich bewuster van hoe anderen hen zien en willen erbij horen. Dit kan leiden tot sociale angst, een intense vrees om negatief beoordeeld te worden. Sociale angst komt vaker voor in deze levensfase omdat jongeren meer tijd met leeftijdsgenoten doorbrengen en sociale interacties complexer worden.
Uit onderzoek blijkt dat sociale angst kan leiden tot vermijdingsgedrag, zoals niet meedoen aan gesprekken of situaties waarin men beoordeeld kan worden. Dit kan op lange termijn problemen veroorzaken, zoals eenzaamheid of depressie. Maar niet alle jongeren ontwikkelen sociale angst in dezelfde mate. De kwaliteit van hun relaties met vrienden en de manier waarop ze door leeftijdsgenoten worden behandeld, spelen hierin een grote rol.
Vriendschap als bescherming tegen sociale angst
Vriendschappen kunnen een belangrijke buffer vormen tegen sociale angst. Positieve, ondersteunende vriendschappen helpen jongeren zich veilig te voelen in sociale situaties. Goede vrienden bieden emotionele steun en kunnen helpen om negatieve gedachten over sociale interacties te relativeren.
Jongeren met sterke, hechte vriendschappen rapporteren doorgaans minder sociale angst. Uit studies blijkt dat vriendschappen bijdragen aan een positiever zelfbeeld en het gevoel van sociale acceptatie vergroten. Dit betekent niet dat vriendschappen altijd perfect moeten zijn; ook conflicten kunnen bijdragen aan sociale groei, zolang er een basis van wederzijds respect en steun is.
Afwijzing door leeftijdsgenoten
Niet geaccepteerd worden door leeftijdsgenoten kan een sterke invloed hebben op de ontwikkeling van sociale angst. Jongeren die herhaaldelijk worden afgewezen, kunnen zich onzeker en onzichtbaar voelen. Dit kan leiden tot een vicieuze cirkel waarin sociale angst de kans op verdere afwijzing vergroot, omdat angstige jongeren minder snel sociale interacties aangaan.
Sommige jongeren zijn kwetsbaarder voor afwijzing dan anderen. Factoren zoals een lage sociale vaardigheid, overgevoeligheid voor kritiek of eerdere negatieve ervaringen kunnen hun gevoeligheid voor afwijzing versterken. Hierdoor kunnen zij geneigd zijn zich terug te trekken, wat de kans op sociale angst vergroot.
Gepest worden en het effect op sociale angst
Pesten is een van de sterkste voorspellers van sociale angst. Jongeren die gepest worden, voelen zich vaak machteloos en onveilig in sociale situaties. Er zijn verschillende vormen van pesten: fysiek (slaan, schoppen), verbaal (uitschelden, beledigen), relationeel (uitsluiten, roddelen) en cyberpesten.
Onderzoek laat zien dat herhaaldelijke pesterijen het zelfvertrouwen kunnen ondermijnen en leiden tot langdurige angstklachten. Jongeren die gepest worden, ontwikkelen vaak negatieve verwachtingen over sociale interacties en vermijden sociale situaties om verdere pijn te voorkomen. Dit kan hun kansen op het opbouwen van ondersteunende vriendschappen verminderen en hen nog kwetsbaarder maken voor sociale angst.
Een vicieuze cirkel?
Jongeren met sociale angst lopen een groter risico om in een negatieve spiraal terecht te komen. Hun angst kan ervoor zorgen dat ze sociale situaties vermijden, waardoor ze minder kans hebben om positieve sociale ervaringen op te doen. Dit kan ertoe leiden dat ze nog angstiger worden en zich verder isoleren.
Bovendien kunnen sociaal angstige jongeren onbewust gedragingen vertonen die negatieve reacties oproepen. Ze kunnen bijvoorbeeld afstandelijk of ontwijkend overkomen, waardoor anderen hen minder snel uitnodigen voor sociale activiteiten. Dit kan uiteindelijk leiden tot meer eenzaamheid en bevestiging van hun angsten.
Praktische tips voor jongeren die worstelen met sociale angst
- Probeer elke dag een kleine sociale uitdaging aan te gaan, zoals een kort praatje maken met een klasgenoot of iemand begroeten. Focus op vooruitgang, niet perfectie. Elk klein stapje telt!
- Sociale angst wordt vaak gevoed door negatieve gedachten zoals “Ze vinden me raar” of “Ik zeg vast iets doms”. Probeer deze gedachten actief uit te dagen en te vervangen door realistischere gedachten zoals “Iedereen maakt weleens een ongemakkelijke opmerking”.
- Omring jezelf met mensen die je accepteren en steunen, zoals een vriend, een familielid of een vertrouwenspersoon op school.
- Overweeg om aan te sluiten bij een club of hobbygroep waar je interesses deelt met anderen.
- Oefen gesprekken en sociale interacties in een vertrouwde omgeving, bijvoorbeeld met een vriend of familielid. Rollenspellen kunnen helpen om situaties minder eng te maken en je meer zelfvertrouwen te geven.
- Ademhalingsoefeningen, mindfulness en progressieve spierontspanning kunnen helpen om lichamelijke angstreacties te verminderen. Voorbeeld: Adem vier seconden in, houd het vier seconden vast, en adem zes seconden uit.
- Iedereen voelt zich weleens onzeker in sociale situaties, zelfs mensen die zelfverzekerd lijken. Fouten maken is immers menselijk en anderen zijn vaak veel minder met jou bezig dan je zelf denkt.
- Vermijd niet automatisch sociale situaties, want dit kan de angst op lange termijn versterken. Bouw langzaam op: begin met één-op-één interacties en breid dit uit naar grotere groepen.
- Bespreek je gevoelens met iemand die je vertrouwt, zoals een ouder, vriend of mentor.
- Als sociale angst je dagelijks leven sterk beïnvloedt, kan een gesprek met een psycholoog of coach helpen.
- Schrijf dagelijks drie dingen op die goed gingen in sociale interacties, hoe klein ook. Dit helpt om je zelfvertrouwen op te bouwen en minder te focussen op negatieve ervaringen.
- Sociale angst overwinnen kost tijd en dat is oké. Wees geduldig met jezelf en vier je vooruitgang, hoe klein die ook lijkt.
Onthoud: Je bent niet alleen en sociale angst kan verminderen met oefening en steun.
Wat kunnen ouders, scholen en hulpverleners doen?
Gelukkig zijn er manieren om sociale angst bij jongeren te verminderen. Scholen kunnen programma’s implementeren die sociale vaardigheden aanleren en pesten tegengaan. Een veilige schoolomgeving waarin openheid en respect worden gestimuleerd, helpt jongeren om zelfvertrouwen op te bouwen.
Ouders kunnen een grote rol spelen door hun kinderen aan te moedigen sociale situaties niet te vermijden en hen positief te ondersteunen. Hulpverleners kunnen jongeren helpen met therapieën zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), die helpt om negatieve gedachtenpatronen te doorbreken.
Door in te zetten op preventie en ondersteuning kunnen jongeren leren omgaan met sociale angst en gezonde, positieve relaties opbouwen.
Chiu K, Clark DM, Leigh E. Prospective associations between peer functioning and social anxiety in adolescents: A systematic review and meta-analysis. J Affect Disord. 2021;279:650-661. doi:10.1016/j.jad.2020.10.055
