Waarom is het zo lastig om afstand te doen van spullen, zelfs als we ze al jaren niet gebruiken? Dat heeft alles te maken met iets wat psychologen het endowment effect noemen. Dat betekent: zodra iets van jou is, voelt het ineens waardevoller aan dan wanneer het gewoon in de winkel ligt. Zelfs al is het precies hetzelfde ding.
Een klassiek voorbeeld: je krijgt een mok cadeau. Als iemand diezelfde mok wil kopen, vraag jij er waarschijnlijk meer voor dan je er zelf ooit voor zou betalen. Niet omdat die mok in waarde is gestegen, maar omdat jij hem bezit. En dat bezit maakt het moeilijker om los te laten.
Het is een van de meest robuuste psychologische effecten die onderzoekers kennen als het gaat om keuzes maken. Het speelt een rol bij opruimen, spullen verkopen, maar ook bij grotere beslissingen – zoals het wel of niet verhuizen, je oude auto inruilen of spullen wegdoen na het overlijden van een dierbare.
Psychologen denken dat het vooral te maken heeft met verliesaversie. Simpel gezegd: we vinden het vervelender om iets te verliezen dan we het fijn vinden om iets te winnen. Dat maakt loslaten moeilijk.
Maar er zit meer achter. Veel spullen krijgen een emotionele lading. Niet per se vanwege hun geldwaarde, maar omdat ze verbonden zijn aan herinneringen, mensen of momenten. Denk aan een trui van een overleden ouder, een steentje van een vakantie of de knuffel uit je kindertijd. Het zijn objecten, maar ze staan symbool voor iets groters.
Daarbij komt het idee van psychologisch eigenaarschap: je voelt dat iets van jou is, en dat roept gevoelens op. Het verlies van zo’n object kan dan bijna aanvoelen als een mini-rouwproces. Niet gek dus dat opruimen zo’n zware klus kan zijn.
Helpt een aandenken echt? Onderzoek zegt van wel
Wat als je iets van een object kunt behouden – een herinnering, een foto, een klein stukje – helpt dat dan om het makkelijker los te laten? Dat vroegen onderzoekers Charlene Chu en Suzanne Shu zich ook af. Ze deden drie studies naar het effect van mementos (aandenkens) op het endowment effect. En ja: een aandenken helpt echt.
In de eerste studie moesten mensen bedenken hoeveel geld ze zouden vragen voor een favoriete kledingstuk. De ene helft kreeg daarbij te horen dat ze foto’s van het kledingstuk mochten maken als aandenken, de andere helft niet. Wat bleek? Mensen mét aandenken vroegen gemiddeld 30% minder geld voor hun kledingstuk. Ze vonden het makkelijker om afstand te doen.
In de tweede studie kregen deelnemers een cd-box van hun favoriete band (fictief, maar levensecht gepresenteerd). Daarna mochten ze die ruilen voor een live-dvd. De kans dat ze de ruil accepteerden was een stuk groter als ze een foto van de cd-box kregen – als aandenken. Dat werkte zowel als het aandenken een “bonus” was, als wanneer het een onderdeel was van het oorspronkelijke bezit.
De derde studie was met échte spullen en geld: een waterfles met het logo van de universiteit. Mensen die een sticker (memento) erbij kregen, waren bereid hun waterfles voor minder geld te verkopen. En nee: dat lag niet aan de waarde van de sticker zelf. Die was vrijwel niets waard. Het ging om het symbolische.
Foto’s, labels en andere trucjes
Waarom werkt zo’n aandenken eigenlijk? Volgens de onderzoekers geeft het een soort silver lining: een kleine troost binnen een groter verlies. Je verliest iets, maar je krijgt ook iets terug – al is het symbolisch. En dat maakt het verlies net wat draaglijker.
Dat geldt vooral als het memento een gevoel van eigenaarschap oproept. Als je een foto maakt van je oude gitaar, blijft het gevoel bestaan dat die gitaar “ergens van jou” is. Niet fysiek, maar mentaal. En dat is vaak genoeg om het loslaten makkelijker te maken.
Dit verklaart ook waarom foto’s of kleine souvenirs zo goed werken. Ze nemen weinig ruimte in, maar dragen veel betekenis. Dat zien we terug in bijvoorbeeld afscheidscadeautjes, herinneringsdoosjes en zelfs digitale herinneringen (denk aan foto’s in je cloud of filmpjes op je telefoon).
Wat zegt dit over onze relatie met spullen?
Het onderzoek laat zien dat onze relatie met spullen allesbehalve rationeel is. We denken misschien dat we logisch handelen – “ik heb dat boek al drie jaar niet gelezen, weg ermee” – maar ons gevoel denkt daar vaak anders over.
We hangen aan spullen omdat ze betekenis dragen. En dat maakt het loslaten soms zwaar. Niet omdat we materialistisch zijn, maar omdat we gehecht zijn aan de verhalen die onze spullen vertellen. Het zijn tastbare ankers van herinneringen, relaties en identiteiten.
Daarom voelen sommige spullen letterlijk zwaarder aan dan andere. En daarom is het ook zo belangrijk om manieren te vinden die helpen bij het loslaten – zoals het maken van een aandenken.
Van kringloop tot Marktplaats
Wat kun je hiermee in het dagelijks leven? Best veel, eigenlijk. Zeker in een tijd waarin minimalisme, kringloopwinkels en duurzaamheid steeds belangrijker worden.
- Opruimen zonder spijt: Sta je voor een opruimsessie en twijfel je over een voorwerp? Maak eerst een foto, schrijf er een kort tekstje bij (wat het voor je betekende) en bewaar het in een digitaal mapje. Veel mensen ervaren daarna dat ze het voorwerp makkelijker kunnen loslaten.
- Verkoop met gevoel: Moet je afscheid nemen van je geliefde auto, fiets of muziekinstrument? Overweeg om een klein aandenken te maken – een sticker, sleutelhanger, printje, foto of zelfs een miniatuur. Makelaars doen dit trouwens al: die geven verkopers soms een schilderijtje van hun oude huis mee.
- Geef met betekenis: Doneer je spullen aan iemand met wie je een connectie voelt – een buurvrouw, familielid of vereniging. Dat verzacht het afscheid, want het voelt alsof het object in ‘vertrouwde handen’ blijft.
- Herinneringsboeken: Voor spullen van overleden dierbaren of belangrijke levensfases (zoals babyspulletjes of oude schoolboeken) kan een herinneringsboek helpen. Met foto’s, korte teksten en verhalen.
Platforms als Marktplaats, Vinted en lokale weggeefgroepen zijn populair. Door het toevoegen van een kort persoonlijk verhaal of foto als herinnering kun je het loslaten menselijker maken – én vaak zelfs de verkoop versnellen.
Wat als je écht geen afstand kunt doen?
Voor sommige mensen is loslaten niet gewoon lastig, maar bijna onmogelijk. Bij hoarding (verzamelstoornis) bijvoorbeeld, speelt niet alleen het endowment effect een rol, maar ook angst, perfectionisme of trauma. In dat geval is professionele hulp nodig.
Kort samengevat
- We vinden spullen die van ons zijn automatisch waardevoller (endowment effect).
- Een klein aandenken (zoals een foto) maakt het makkelijker om iets los te laten.
- Dit werkt omdat je een stukje eigenaarschap behoudt – en dat vermindert negatieve gevoelens.
- Het effect is aangetoond in meerdere studies, ook met echte spullen en geld.
- Praktisch toepasbaar bij opruimen, verkopen, schenken en afscheid nemen.
- Vooral nuttig voor mensen die moeite hebben met loslaten – en dat zijn er meer dan je denkt.
Chu, C. K., & Shu, S. B. (2023). Mementos and the endowment effect. Journal of Behavioral Decision Making, 36(1), e2295.
