Rubella. De meeste mensen weten niet eens meer wat het is. In Nederland noemen we het rodehond, in Engelstalige landen vaak German measles. Dankzij vaccinaties komt het in onze contreien nog nauwelijks voor. Maar voor sommige gezinnen is rubella geen verleden tijd, maar keiharde realiteit.
Neem het verhaal van een Amerikaanse moeder en haar volwassen zoon. Hij werd geboren met ernstige beperkingen, waaronder doofheid en een verstandelijke beperking, omdat zijn biologische moeder tijdens de zwangerschap besmet raakte met rubella. Zijn leven is waardevol en zinvol, maar hij zal nooit zelfstandig kunnen wonen of autorijden. De impact van rubella op de hersenontwikkeling van een ongeboren kind is groot – en onomkeerbaar.
Juist in een tijd waarin steeds meer mensen twijfelen aan vaccinaties, is het belangrijk om te blijven vertellen wat virussen als rubella kunnen aanrichten. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor je (toekomstige) kinderen.
Wat rodehond in de zwangerschap kan aanrichten
Als een zwangere vrouw besmet raakt met rubella, kan dat desastreuze gevolgen hebben voor de ontwikkeling van de foetus. Dit noemen we het Congenitaal Rubella Syndroom (CRS). Baby’s met CRS kunnen geboren worden met ernstige gehoor- of zichtproblemen, hartafwijkingen, een verstandelijke beperking en – in sommige gevallen – gedragskenmerken die lijken op autisme.
Vooral in het eerste trimester van de zwangerschap is het risico het grootst. Dan zijn de hersenen en zintuigen van het kind volop in ontwikkeling. Het virus kan op dat moment letterlijk de bouwstenen van het brein aantasten.
Voor de vaccinatie werd ingevoerd, kwam rubella regelmatig voor in epidemieën. De grote uitbraak in Nederland tussen 2004 en 2005 veroorzaakte meerdere gevallen van CRS. Sindsdien is het aantal besmettingen drastisch gedaald. Maar dat is geen vanzelfsprekendheid – de daling komt doordat we vaccineren.
Waarom angst voor vaccinatie schadelijk is
De afgelopen twintig jaar is er veel onrust geweest over de BMR-vaccinatie (tegen mazelen, bof en rodehond). Die onrust begon in 1998 met een inmiddels volledig ingetrokken studie die suggereerde dat deze prik autisme zou veroorzaken. Die studie bleek niet alleen ondeugdelijk, maar ook frauduleus. Toch bleef het verhaal hangen.
Ouders die bang zijn voor autisme besluiten soms hun kinderen niet te laten vaccineren. Dat klinkt misschien begrijpelijk – niemand wil iets riskeren voor zijn kind – maar het is een tragische misvatting. Niet vaccineren beschermt je kind niet tegen autisme. Het stelt het juist bloot aan ziektes die wél ernstige schade kunnen aanrichten.
De ironie is schrijnend: uit angst voor een aandoening die niet door vaccinaties komt, verhogen ouders het risico op aandoeningen die wél vermijdbaar zijn.
In Nederland is de vaccinatiegraad voor BMR gedaald tot net onder de 93%. Dat lijkt misschien nog hoog, maar het is te laag om groepsimmuniteit te garanderen. Dat betekent dat rubella weer terug kan komen – vooral in regio’s waar veel ouders de prik weigeren, zoals de Biblebelt.
Autisme: Genetisch én complex – maar niet door vaccins
De precieze oorzaak van autisme is nog altijd onderwerp van onderzoek. Wat we wel weten: het is grotendeels genetisch bepaald. Er zijn inmiddels meer dan honderd genen bekend die bijdragen aan een verhoogd risico. Geen enkel gen verklaart het hele plaatje, maar samen vormen ze een mozaïek van kwetsbaarheden.
Daarnaast is er steeds meer aandacht voor prenatale invloeden, zoals blootstelling aan infecties tijdens de zwangerschap. Denk aan rubella, cytomegalovirus (CMV) of ernstige griep. Deze virussen kunnen het brein van de foetus beïnvloeden op manieren die nog niet volledig begrepen zijn.
Toch moeten we voorzichtig zijn met het trekken van conclusies. De toename in autismediagnoses komt voor een groot deel door betere herkenning, bredere criteria en meer bewustzijn – niet per se door een toename in ‘echte’ gevallen. En nog belangrijker: geen enkele betrouwbare studie heeft ooit aangetoond dat vaccins autisme veroorzaken.
Hoe rubella (mogelijk) past in het autismepuzzelplaatje
Er zijn wel aanwijzingen dat infectieziekten zoals rubella tijdens de zwangerschap een rol kunnen spelen bij het ontstaan van autistische kenmerken. Kinderen met Congenitaal Rubella Syndroom laten soms gedrag zien dat doet denken aan autisme: moeite met sociale interactie, stereotiepe bewegingen, beperkte communicatie. Maar is dit echt autisme, of een combinatie van zintuiglijke en cognitieve beperkingen?
Sommige wetenschappers vermoeden dat infecties als rubella een trigger kunnen zijn voor autisme bij kinderen die daar al genetisch kwetsbaar voor zijn. Andere onderzoekers wijzen erop dat we voorzichtig moeten zijn: het is moeilijk om onderscheid te maken tussen autisme en gedragsproblemen als gevolg van andere hersenschade.
Wat wel vaststaat: infectieziekten kunnen de hersenontwikkeling ernstig beïnvloeden. Als we ze kunnen voorkomen – bijvoorbeeld door vaccinatie – is dat altijd de verstandigste keuze.
Waarom het debat over vaccins blijft smeulen – en wat dat ons kost
Ook in Nederland en België zie je dat het wantrouwen tegenover vaccinaties langzaam groeit. Op online media zoals Facebook en YouTube circuleren theorieën die zich niets aantrekken van wetenschappelijke consensus. Politiek wantrouwen, desinformatie op sociale media, en een overdaad aan ‘meningen’ hebben ervoor gezorgd dat veel mensen het spoor bijster zijn geraakt.
Dat heeft gevolgen. In 2024 zijn in meerdere Europese landen opnieuw uitbraken van mazelen en rubella gemeld. In de VS, waar de vaccinatiegraad in sommige staten onder de 85% is gezakt, zijn rubellagevallen terug van weggeweest. De vraag is niet óf dat hier ook gebeurt, maar wanneer.
Bovendien zorgt deze verwarring ervoor dat de echte vragen – over betere ondersteuning, zorg en onderzoek bij autisme – ondergesneeuwd raken in een gepolariseerd debat.
Wat als rubella terugkomt?
Als we stoppen met vaccineren tegen rubella, keren de risico’s van vroeger terug. En dat is niet theoretisch: rubella is nog altijd endemisch in delen van Afrika en Azië. Elk virus heeft alleen maar een kans nodig om zich opnieuw te verspreiden. Een niet-gevaccineerde reiziger. Een uitbraak in een school. Een zwangere vrouw zonder antistoffen.
De gevolgen zijn onvoorspelbaar, maar kunnen verwoestend zijn – zeker voor baby’s in ontwikkeling. Denk aan blijvende beperkingen, levenslange zorgbehoefte, enorme emotionele en maatschappelijke kosten.
En laten we eerlijk zijn: dat is iets wat we níet nog eens hoeven meemaken. We weten wat werkt. En we hebben de middelen.
Samengevat
- Rubella tijdens de zwangerschap kan leiden tot ernstige aangeboren beperkingen.
- Vaccins veroorzaken géén autisme – dat is grondig weerlegd.
- De oorzaak van autisme is complex: genetisch én omgevingsfactoren.
- Angst voor vaccins brengt reële risico’s met zich mee voor jezelf én anderen.
- Alleen door te blijven vaccineren kunnen we ziektes als rubella buiten de deur houden.
