Schizoïde persoonlijkheidsstoornis (SPS) is een relatief veelvoorkomende aandoening die wordt gekenmerkt door een ernstig gebrek aan vertrouwen in anderen en het gebruik van emotionele en fysieke afstand om een gevoel van veiligheid te creëren.
SPS wordt vaak ondergediagnosticeerd omdat de meeste mensen met deze stoornis hun best doen om er normaal uit te zien en op te gaan in de massa. Dit in tegenstelling tot mensen met meer dramatische en duidelijke persoonlijkheidsstoornissen, zoals borderline of narcistische persoonlijkheidsstoornissen, die vaak problemen veroorzaken voor hun omgeving.
Mensen met SPS proberen hun problemen zelf op te lossen. Ze vallen meestal niet op en verbergen hun problemen liever voor anderen dan dat ze hulp zoeken. Ze lijken vaak enigszins introvert.
Enkele manieren waarop schizoïde mensen omgaan met hun behoefte aan veiligheid zijn onder meer:
- Het vervangen van echte relaties door een rijk fantasieleven
- Alleen wonen
- Emotionele en fysieke afstand bewaren tot anderen
- Dissociëren van hun lichaam of hun emoties wanneer ze gestrest zijn
- Een leven opbouwen waarin ze zo zelfvoorzienend mogelijk zijn
Men denkt dat schizoïde persoonlijkheidsstoornis begint vóór de leeftijd van vier jaar, wanneer de persoonlijkheid van een kind zich nog vormt. Hoewel sommige mensen genetische eigenschappen kunnen hebben die het voor hen makkelijker maken om schizoïde problemen te ontwikkelen, hebben schizoïde mensen vaak een moeilijke jeugd gehad die een combinatie van misbruik, verwaarlozing, onverschilligheid, gebrek aan afstemming of extreme bemoeizucht omvatten.
Als gevolg van deze ervaringen groeien mensen met SPS op met het geloof dat iedereen zoals hun ouders is en dat niemand te vertrouwen is. Veel van hen melden dat ze rond de leeftijd van zeven jaar concludeerden dat ze alleen op zichzelf konden rekenen.
Veelvoorkomende misvattingen over schizoïde persoonlijkheidsstoornis:
- Schizoïd is hetzelfde als schizofrenie. Velen denken ten onrechte dat schizoïd verwijst naar schizofrenie, waarschijnlijk omdat schizofrenie vaak voorkomt in films en tv-shows, terwijl schizoïde persoonlijkheidsstoornis niet wordt genoemd. Ook wordt het woord “schizo” vaak gebruikt als synoniem voor een ‘gek’ persoon.
- Mensen met SPS voelen geen emoties. Mensen met SPS voelen wel degelijk emoties, vaak zelfs meer dan ze aankunnen. Hierdoor hebben ze, vaak tijdens misbruik in hun kindertijd, geleerd om te dissociëren van hun lichaam en gevoelens en naar een veilige plek in hun hoofd te gaan. In die gedissocieerde staat kunnen ze hun emoties niet voelen, hoewel ze normaal gesproken wel emoties ervaren.
- Mensen met SPS willen geen intieme relatie. Veel mensen met SPS verlangen naar een veilige, intieme en liefdevolle relatie. Het probleem is dat ze zich niet veilig voelen bij anderen. Ze hebben geen basisvertrouwen en zijn bang dat als ze hun verdediging verlagen en dicht bij iemand komen, ze gevangen, misbruikt en uitgebuit worden, zoals mogelijk in hun kindertijd is gebeurd.
Schizoïde persoonlijkheidsstoornis is een van de minder bekende persoonlijkheidsstoornissen omdat mensen met SPS zelden problemen veroorzaken voor de mensen om hen heen.
De meeste mensen met SPS komen nooit voor psychotherapie omdat ze een compromis vinden tussen hun behoefte aan interpersoonlijke veiligheid en een redelijk bevredigend leven. Helaas zijn de gebruikelijke beschrijvingen van mensen met SPS gebaseerd op de laagst functionerende groep, waarvan de problemen duidelijker zijn. De meeste mensen met SPS bewegen zich onder ons en werken naast ons zonder ooit herkend te worden als iemand met een persoonlijkheidsstoornis.
SPS versus ASS
De verschillen en overeenkomsten tussen schizoïde persoonlijkheidsstoornis (SPS) en autismespectrumstoornis (ASS):
Overeenkomsten:
- Sociale interactie: Zowel mensen met SPS als met ASS kunnen moeite hebben met sociale interacties en geven vaak de voorkeur aan alleen zijn.
- Emotionele expressie: Beide groepen kunnen beperkte of gedempte emotionele expressies tonen in sociale situaties.
- Voorkeur voor routine: Mensen met SPS en ASS vinden vaak troost in voorspelbaarheid en kunnen de voorkeur geven aan vaste routines.
Verschillen:
- Oorzaak en ontwikkeling:
- SPS: De ontwikkeling van SPS is vaak gerelateerd aan ervaringen in de vroege kinderjaren, zoals misbruik of verwaarlozing.
- ASS: ASS wordt beschouwd als een neurodevelopmentele stoornis, vaak met een duidelijke genetische component.
- Sociale interactie:
- SPS: Mensen met SPS kiezen bewust voor emotionele en fysieke afstand tot anderen om veiligheid te creëren.
- ASS: Mensen met ASS hebben vaak moeite met sociale cues en empathie, wat onbedoeld leidt tot sociale isolatie of misverstanden.
- Communicatievaardigheden:
- SPS: Communicatie kan doelbewust afstandelijk of beperkt zijn, maar niet noodzakelijk vanwege gebrek aan begrip van sociale nuances.
- ASS: Er kan sprake zijn van uitdagingen in communicatie door een beperkt begrip van impliciete communicatie en non-verbale signalen.
- Emotionele beleving:
- SPS: Emoties worden ervaren maar vaak intern gehouden of onderdrukt als beschermingsmechanisme.
- ASS: Emoties kunnen intens worden ervaren en soms op ongebruikelijke wijze worden geuit, vaak door een anders begrip van sociale interacties.
Al met al zijn er subtiele, maar belangrijke verschillen tussen SPS en ASS, evenals de complexiteit van hun diagnose en begrip.
Gottesman II, (1991). Schizophrenia Genesis: The Origins of Madness. W H Freeman/Times Books/Henry Holt & Co.
Klein, R. (1995). The self in exile: A developmental, self, and Object Relations approach to the schizoid disorder of the self. In J.F. Masterson & R. Klein (eds.), Disorders of the Self: New therapeutic horizons—The Masterson approach (Chapters 1–7, pp. 3–142). New York: Brunner/Mazel.
