Terwijl de exacte oorzaken van autisme nog steeds niet volledig worden begrepen, wijst onderzoek op een rol van verstoringen in de glutamatergische systemen van de hersenen. Glutamaat is een belangrijke neurotransmitter die betrokken is bij de prikkeloverdracht tussen zenuwcellen en is cruciaal voor cognitieve functies en hersenontwikkeling. NMDA-antagonisten zijn een groep geneesmiddelen die de werking van glutamaat in de hersenen blokkeren en worden onderzocht als mogelijke behandeling voor autisme.
De theorie achter het gebruik van NMDA-antagonisten bij autisme is gebaseerd op de veronderstelling dat verstoringen in de glutamaatbalans bijdragen aan de symptomen van autisme. Glutamaat, dat via NMDA-receptoren werkt, speelt een cruciale rol in synaptische plasticiteit, een proces dat belangrijk is voor leren en geheugen.
Glutamaat is een belangrijke neurotransmitter in het centrale zenuwstelsel. Neurotransmitters zijn chemische stoffen die signalen overbrengen tussen zenuwcellen (neuronen) in de hersenen. Glutamaat is de meest voorkomende en belangrijkste excitatoire (stimulerende) neurotransmitter in de hersenen. Dit betekent dat het de activiteit van neuronen verhoogt en een cruciale rol speelt in de processen van leren, geheugen en hersenontwikkeling.
Glutamaat werkt door zich te binden aan specifieke receptoren op de oppervlakte van neuronen, zoals de NMDA-receptoren (N-methyl-D-aspartaat receptoren). Wanneer glutamaat zich aan deze receptoren bindt, wordt een reeks biochemische processen geactiveerd die leiden tot het doorgeven van een zenuwsignaal.
Hoewel glutamaat essentieel is voor normale hersenfuncties, kan een teveel aan glutamaat schadelijk zijn. Overmatige activering van glutamaatreceptoren kan leiden tot neurotoxiciteit, wat schade aan of dood van neuronen kan veroorzaken. Dit fenomeen is in verband gebracht met verschillende neurologische aandoeningen, zoals epilepsie, de ziekte van Alzheimer en mogelijk ook autisme.
Bij autisme zou er sprake kunnen zijn van overmatige glutamaat-activiteit, wat leidt tot overstimulatie van zenuwcellen en mogelijke schade. NMDA-antagonisten blokkeren deze receptoren en zouden theoretisch kunnen helpen om deze overmatige activiteit te verminderen, waardoor de symptomen van autisme mogelijk afnemen.
Wat zegt de wetenschap?
Een systematische review en meta-analyse hebben onlangs de effectiviteit van NMDA-antagonisten bij kinderen met autisme onderzocht. De analyse omvatte tien studies met in totaal 588 deelnemers. Het doel van deze studies was om te beoordelen of NMDA-antagonisten de kernsymptomen van autisme, zoals communicatieproblemen, sociale interactie en repetitief gedrag, evenals geassocieerde symptomen zoals prikkelbaarheid, kunnen verminderen.
De resultaten van de studies werden geëvalueerd op basis van verschillende klinische uitkomstmaten, zoals de Aberrant Behavior Checklist (ABC) en de Social Responsiveness Scale (SRS). Deze schalen werden vaak ingevuld door ouders of verzorgers, wat kan bijdragen aan subjectieve bias. Ondanks de variatie in gebruikte meetinstrumenten en de heterogeniteit van de populaties, boden de studies waardevolle inzichten in de potentiële effecten van NMDA-antagonisten bij autisme.
NMDA-antagonisten versus placebo
Uit de meta-analyse bleek echter dat NMDA-antagonisten niet significant beter waren dan een placebo in het verbeteren van de kernsymptomen van autisme. De studies lieten geen overtuigende voordelen zien in termen van communicatie, sociale interactie of repetitief gedrag. Bovendien was er geen significante vermindering van prikkelbaarheid vergeleken met de placebogroep.
Een ander belangrijk bevinding was dat deelnemers die NMDA-antagonisten gebruikten, een hoger risico liepen op bijwerkingen vergeleken met de placebogroep. Deze bijwerkingen varieerden van milde symptomen zoals prikkelbaarheid tot ernstigere incidenten, hoewel deze laatste zeldzaam waren en niet direct aan het medicijn konden worden toegeschreven.
Wat betekent dit voor behandelingen?
Deze bevindingen suggereren dat op basis van het huidige bewijsmateriaal NMDA-antagonisten geen effectieve behandeling zijn voor de kernsymptomen van autisme. Hoewel er enige hoop was dat deze medicijnen, die de glutamaat-activiteit in de hersenen verminderen, verlichting zouden bieden, lijkt dat in de praktijk niet het geval te zijn. Bovendien werpen de gemelde bijwerkingen vragen op over de veiligheid van langdurig gebruik van deze middelen bij kinderen met autisme.
Toch is het belangrijk om te erkennen dat dit onderzoek niet het laatste woord hoeft te zijn. De huidige studies hebben hun beperkingen, zoals kleine steekproeven, variërende behandelmethoden en verschillen in de gebruikte meetinstrumenten. Er is daarom meer en beter onderzoek nodig om de mogelijke rol van NMDA-antagonisten bij autisme volledig te begrijpen.
Een blik op de toekomst
In conclusie kunnen we zeggen dat de huidige wetenschappelijke gegevens onvoldoende bewijs leveren om NMDA-antagonisten aan te bevelen als behandeling voor de kernsymptomen van autisme. Terwijl het glutamaatsysteem zeker een rol speelt in de hersenfuncties die betrokken zijn bij autisme, is het nog te vroeg om te concluderen dat NMDA-antagonisten hierin een effectieve therapeutische optie zijn.
Toekomstig onderzoek zou zich moeten richten op grotere en methodologisch rigoureuzere studies, met speciale aandacht voor de timing van de behandeling, de selectie van patiënten en het gebruik van gestandaardiseerde uitkomstmaten. Tot die tijd blijft het gebruik van NMDA-antagonisten bij autisme een onderwerp van verder onderzoek en discussie.
Dessus-Gilbert ML, Nourredine M, Zimmer L, Rolland B, Geoffray MM, Auffret M, Jurek L. NMDA antagonist agents for the treatment of symptoms in autism spectrum disorder: a systematic review and meta-analysis. Front Pharmacol. 2024 Jul 23;15:1395867. doi: 10.3389/fphar.2024.1395867. PMID: 39108755; PMCID: PMC11300352.
