Een sensorische verwerkingsstoornis, vaak afgekort als SPD (Sensory Processing Disorder), is een aandoening waarbij de zintuigen niet goed in staat zijn om signalen uit de omgeving correct te verwerken. De vijf bekende zintuigen – zicht, gehoor, tast, smaak, en reuk – spelen samen met interne zintuigen, zoals het vestibulaire (evenwicht) systeem en proprioceptie (het besef van de positie van het lichaam), een cruciale rol in hoe we de wereld ervaren. Bij SPD verloopt deze verwerking echter niet zoals het hoort.
Normale zintuiglijke signalen, zoals fel licht, harde geluiden of bepaalde texturen, kunnen bij mensen met SPD te intens of juist te zwak worden waargenomen. Dit kan leiden tot over- of onderreactie op alledaagse prikkels. Zo kan een fel licht als pijnlijk worden ervaren, of kan een persoon constant op zoek zijn naar sterkere prikkels omdat gewone signalen niet voldoende doorkomen. Deze afwijkingen in zintuiglijke verwerking kunnen het dagelijks leven van een persoon aanzienlijk beïnvloeden.
Is SPD een echte stoornis?
De vraag of SPD als een officiële stoornis moet worden erkend, wordt binnen de medische wereld bediscussieerd. Momenteel wordt SPD niet erkend in de DSM-5, het handboek dat door professionals wordt gebruikt voor het diagnosticeren van psychische stoornissen. Desondanks erkennen veel therapeuten en ouders dat de problemen die bij SPD horen, echt zijn en een aanzienlijke impact kunnen hebben op het dagelijks leven.
SPD moet niet worden verward met Sensory Processing Sensitivity (SPS), een persoonlijkheidstrek waarbij iemand gevoelig is voor zintuiglijke en emotionele prikkels. Mensen met SPS, ook wel hoogsensitieve personen genoemd, ervaren hun omgeving intenser, maar hebben geen last van de dysfunctionele zintuiglijke verwerking die kenmerkend is voor SPD. Terwijl SPS gezien kan worden als een variatie in persoonlijkheid, beschrijft SPD een zintuiglijke disfunctie die hulp en interventie kan vereisen.
Hoewel SPD geen officiële diagnose is, zijn er wel behandelingen beschikbaar. Voor mensen met ernstige zintuiglijke uitdagingen kan therapie een wereld van verschil maken, ongeacht de officiële erkenning van de aandoening.
Oorzaken van sensorische verwerkingsmoeilijkheden
De precieze oorzaken van SPD zijn nog niet volledig begrepen, maar onderzoekers geloven dat genetica een belangrijke rol speelt. SPD zou bijvoorbeeld vaker voorkomen in families waarin ook andere neurologische aandoeningen, zoals autisme of ADHD, voorkomen. Andere factoren die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van SPD zijn prenatale blootstelling aan alcohol of drugs, vroegkinderlijk trauma of verwaarlozing, en een gebrek aan voldoende zintuiglijke stimulatie in de vroege ontwikkeling.
Er is ook een groeiend aantal aanwijzingen dat zintuiglijke problemen, zoals die gezien worden bij SPD, kunnen optreden als onderdeel van andere aandoeningen. Autisme en ADHD zijn twee voorbeelden van aandoeningen waarbij zintuiglijke uitdagingen vaak voorkomen, wat suggereert dat er gedeelde neurologische oorzaken kunnen zijn.
SPD bij kinderen: Waarom is mijn kind zo gevoelig?
Een van de meest voorkomende vormen van SPD bij kinderen is overgevoeligheid voor zintuiglijke prikkels. Dit kan zich uiten op verschillende manieren. Een kind met SPD kan bijvoorbeeld overweldigd raken door harde geluiden, zoals een sirene of zelfs een druk klaslokaal. Kleine dingen, zoals een kriebelend label in kleding, kunnen grote irritatie veroorzaken. Deze kinderen hebben vaak moeite om om te gaan met de dagelijkse stroom van zintuiglijke informatie, wat kan leiden tot frustratie, angst of zelfs terugtrekking uit sociale situaties.
Voor ouders kan het verwarrend zijn om te begrijpen waarom hun kind zo anders reageert op prikkels die voor anderen onopvallend lijken. SPD kan het moeilijk maken voor kinderen om zich te concentreren op school, om te gaan met drukke omgevingen, of om deel te nemen aan gewone sociale activiteiten. Dit kan op zijn beurt invloed hebben op hun zelfvertrouwen en sociale ontwikkeling.
Het is belangrijk voor ouders en leerkrachten om te erkennen dat deze reacties niet simpelweg “aanstellerij” zijn, maar echte, door hun zintuigen veroorzaakte ervaringen. Vroege herkenning en interventie kunnen helpen om de uitdagingen die SPD met zich meebrengt te verminderen en het kind te ondersteunen in zijn ontwikkeling.
Behandelingen voor sensorische verwerkingsstoornis
Hoewel SPD nog niet officieel erkend is als een medische stoornis, zijn er wel degelijk effectieve behandelingen beschikbaar. De meest gangbare behandelmethode is ergotherapie, waarbij een op maat gemaakte benadering wordt gevolgd om de specifieke sensorische behoeften van het kind te ondersteunen. Ergotherapeuten werken samen met kinderen om hun zintuiglijke verwerkingsvaardigheden te ontwikkelen of te versterken, en om strategieën te bedenken die hen kunnen helpen om te gaan met overweldigende situaties.
Een veelgebruikte techniek binnen de ergotherapie is het opstellen van een “sensorisch dieet”. Dit dieet bestaat uit een reeks activiteiten die zijn ontworpen om de zintuiglijke behoeften van het kind te adresseren, zoals het kalmeren van overactieve zintuigen of het stimuleren van ondergevoelige zintuigen. Een sensorisch dieet kan bijvoorbeeld bestaan uit activiteiten zoals schommelen, springen op een trampoline, of werken met verschillende texturen.
Naast ergotherapie kunnen ouders en volwassenen zelfhulpstrategieën toepassen om zintuiglijke overbelasting te verminderen. Het dragen van geluiddempende koptelefoons in luidruchtige omgevingen, het vermijden van drukke plekken, of het creëren van een rustige ruimte in huis zijn enkele voorbeelden van maatregelen die direct verlichting kunnen bieden.
Wat is een sensorisch dieet?
Een sensorisch dieet is een behandelingsplan dat is ontworpen om in te spelen op de unieke zintuiglijke behoeften van een persoon met SPD. Het dieet wordt meestal opgesteld door een ergotherapeut, die nauw samenwerkt met het kind en de ouders om de juiste balans van activiteiten te vinden. De activiteiten in een sensorisch dieet kunnen variëren van rustgevende oefeningen, zoals diepe drukmassage, tot meer stimulerende activiteiten, zoals het spelen met klei of het gebruiken van een balanceerbord.
Het doel van een sensorisch dieet is om het kind te helpen beter om te gaan met de zintuiglijke informatie die ze gedurende de dag ontvangen. Door regelmatig de juiste sensorische input te bieden, kunnen kinderen met SPD beter functioneren in hun dagelijkse omgeving, zowel thuis als op school.
Een goed opgesteld sensorisch dieet kan aanzienlijke voordelen bieden voor een kind met SPD. Het kan helpen bij het reguleren van emoties, het verbeteren van focus en concentratie, en het verlagen van angstniveaus. Dit maakt het een waardevol hulpmiddel voor zowel kinderen als hun verzorgers.
De relatie tussen SPD en andere aandoeningen
SPD komt vaak voor in combinatie met andere aandoeningen, zoals autisme en ADHD. Hoewel niet alle kinderen met autisme of ADHD ook SPD hebben, suggereren studies dat een groot percentage van hen wel te maken heeft met zintuiglijke uitdagingen. Bij autisme bijvoorbeeld, kan SPD zich manifesteren als een extreme gevoeligheid voor geluid of aanraking, wat bijdraagt aan de typische gedragskenmerken van autisme.
Hoewel de exacte relatie tussen SPD en deze andere aandoeningen nog niet volledig is begrepen, is het duidelijk dat ze elkaar kunnen versterken. Bijvoorbeeld, een kind met zowel SPD als ADHD kan moeite hebben om zich te concentreren in een klaslokaal, niet alleen vanwege hun aandachtstekort, maar ook vanwege een overgevoeligheid voor geluiden of visuele afleidingen. Het behandelen van SPD kan dan ook een positief effect hebben op de symptomen van ADHD of autisme.
Leven met SPD: Wat kun je doen?
Voor ouders en volwassenen die met SPD te maken hebben, zijn er verschillende strategieën die kunnen helpen om de dagelijkse uitdagingen te verminderen. Voor ouders is het bijvoorbeeld nuttig om een voorspelbare routine te creëren, waarbij bekende zintuiglijke prikkels worden vermeden of gecontroleerd worden aangeboden. Thuis kunnen aanpassingen zoals het dimmen van de lichten, het creëren van rustige hoekjes, en het aanbieden van rustgevende activiteiten helpen om een veilige en comfortabele omgeving te creëren.
Op school kunnen leerkrachten en begeleiders helpen door het kind te ondersteunen met specifieke hulpmiddelen, zoals geluidsdempende koptelefoons of speciale zitkussens. Het is ook belangrijk om duidelijke communicatie te hebben tussen ouders, leerkrachten en therapeuten, zodat iedereen op de hoogte is van de zintuiglijke behoeften van het kind.
Voor volwassenen met SPD kunnen aanpassingen op de werkplek of in sociale situaties helpen om zintuiglijke overbelasting te voorkomen. Het identificeren van triggers en het leren van ontspanningstechnieken kunnen waardevolle hulpmiddelen zijn om met SPD om te gaan.
